Half plakkend is half werk

De meesten van ons zullen het verhaal achter de Post-it® notitiepapiertjes kennen: in 1968 was Dr. Spencer Silver, een wetenschapper in dienst bij 3M, bezig met het ontwikkelen van een supersterke lijm. Hij maakte per ongeluk een kleverige maar herbruikbare substantie. Niemand binnen 3M zag er brood in want wat heeft halfplakkende lijm nu voor nut? Maar zijn collega Art Fry vond een toepassing en fixeerde zijn boekenlegger er telkens tijdelijk mee. Ze brachten het op de markt en maar heel langzaam liepen klanten er warm voor halverwege de jaren zeventig. Tot de versnelling kwam en de rest is historie.

Serendipiteit

Het verschijnsel van een toevallige ontdekking terwijl je ergens anders mee bezig bent wordt serendipiteit genoemd. Het is een combinatie van actief met iets bezig zijn, open staan voor wat er tijdens het proces gebeurt door je hoofd vrij laten associëren en als zich iets toevallig voordoet dat je opvalt er verder mee spelen.

Voorbeelden

Er zijn vele voorbeelden in de geschiedenis waarin ontdekkingen toevallig werden gedaan. Een paar van die ongeplande innovaties hebben een wezenlijk en soms schokkend verschil gemaakt in maatschappelijke ontwikkelingen. Anderen zijn minder belangrijk maar leuk en opvallend. Zoals bijvoorbeeld Silly Putty. Een soort kleiachtig spul met vreemde eigenschappen. Ik herinner me dat mijn oom uit de USA het meenam voor ons halverwege de jaren zestig. Ik kon er een bal van maken die stuiterde op de grond. Je kon het op een krant uitspreiden en als je het eraf nam had het een afdruk gemaakt die je weer op een lege pagina kon drukken.

Ik herinner me ook dat ik er zo opgewonden over was dat ik het mee naar school nam. Ik zal zes geweest zijn en had mijn Silly Putty meegenomen om het aan iedereen te laten zien. Aan het eind van de dag deed de juf altijd een gebed. Mijn Silly Putty-ei lag in de geul voor de pennen op mijn bureau. Aan het einde deed ik mijn ogen open: Silly Putty weg! Stelen tijdens een gebed…“Isn’t it ironic” zou Alanis Morisette zingen. Silly Putty was hooguit voor mij een uitvinding met schokkende gevolgen, maar andere uitvindingen hadden een grote invloed op de hele wereld.

Zo heeft penicilline een wezenlijk verschil gemaakt in de gezondheidszorg. Alexander Fleming keerde, na een vakantie, terug naar zijn werk om te ontdekken dat een petrischaaltje van Staphylococcus-bacteriën onbedekt was achtergelaten. Hij merkte op dat schimmel op de cultuur veel van de bacteriën had gedood. Hij ging ermee verder en deed het grondwerk voor wat een revolutie zou worden. En zo zijn er vele voorbeelden van innovaties bij toeval zoals de lucifer, chips, röntgen fotografie, Viagra en veiligheidsglas. 

Bij allemaal speelden de elementen die ik hierboven noemde een rol. Ze worden al genoemd in het verhaal dat de bedenker van het woord serendipiteit aanhaalde. Horace Walpole vormde het woord serendipiteit in 1754 uit het Perzische sprookje ‘De drie prinsen van Serendip’. De hoofdpersonen waren ‘altijd door ongelukken en scherpzinnigheid dingen ontdekken waar ze NIET naar op zoek waren’. Je kunt serendipiteit dus niet afdwingen. Maar je kunt het gelukkige toeval wel uitnodigen door:

  • proberen iets te vinden (de zoektocht), 
  • ongelukken, mislukkingen, spelen met opties toe te staan en
  • een open, waakzame geest te houden. (scherpzinnigheid).

En dat zijn geen dingen die je direct met je handen kunt vastpakken maar je kunt jezelf wel helpen de kans op innovatieve ontdekkingen sterk te vergroten door de volgende tips toe te passen.

Tip 1

We zijn met vele zoektochten bezig in ons leven van speelse speurtochten op verjaardagsfeestjes tot diepgaande therapieën om uit te zoeken waar bijvoorbeeld belemmeringen vandaan komen. Het is goed om focus te hebben op 1 of 2 van die zoektochten zodat je minder last van ruis hebt van de andere 99 zoektochten. Dus vraag jezelf af: welke 1 of 2 vraagstukken dagen me het meeste uit op dit moment? Persoonlijke vragen? Inhoudelijke? Procesvraagstukken? Privé of zakelijk? Vorm je een beeld van de gewenste eindsituatie om je focus te versterken.

Tip 2

Dat geeft lucht en ruimte voor experiment. Probeer voor elk van je zoektochten experimenten te doen. Met gedrag, met dingen, situaties, hulpmiddelen. Zoek naar ongebruikelijke combinaties en acties. Je hoeft niet precies te weten waar je mee bezig bent en je hoeft zeker niet alle parameters te controleren. Als je maar lol hebt in het spelen met nieuwe mogelijkheden. Onthoud: als het weerstand oproept, of ongerustheid, spanning of andere vormen van zenuwen ben je op de goede weg!

Tip 3

Door tip 1 en 2 uit te voeren sta je al aardig op scherp. Het enige wat je nu hoeft te doen is alert te zijn op die kleine energiestootjes die we vaak voelen als iets ons opvalt of raakt. De lading is soms klein, bijvoorbeeld als je een verhaal hoort waarin je jezelf herkent. En soms groot als je ineens het licht ziet na lang bestuderen van je wiskunde boek. Het ‘ahaa!’ of ‘Eureka!’ moment. Het is een kwestie van trainen om niet te overdreven wakker en scherp te zijn en niet compleet afwezig. Ergens daartussen liggen de ontdekkingen.

Laat me vooral weten of er meer toevallige ontdekkingen gebeuren dan anders!

George Parker