Ben je wat je bij herhaling doet?

Aristoteles was een diepe denker die veel uitspraken heeft nagelaten die ons weer aan het denken zetten. “Het geheel is meer dan de som der delen” is tot op heden nog een prachtige manier die ons helpt te herkennen dat teams en organisaties meer zijn dan een optelsom van losse componenten. Het is een van de motivaties bij ‘silo-busting’ (het vermijden van de nadelen van eilanden) om de nadelen van eilandjes (de silo’s) te vermijden.

Een andere veel aangehaalde uitspraak is “We zijn wat we bij herhaling doen”. Als je die uitspraak in een zoekmachine stopt zie je dat hij heel veel gebruikt wordt om duidelijk te maken dat je gedragspatronen je leven regeren en bepalen wie je bent. Consultants, trainers en verandermanagers grijpen regelmatig naar zo’n uitspraak. Ze voegen er graag aan toe: “Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg.” 

En beiden zijn niet waar. 

Hippie kleding

Ik geef je een voorbeeld waarom ik denk dat die laatste uitspraak niet waar is en dan komen we vanzelf bij de reden waarom de eerste ook niet helemaal klopt. Stel dat iemand zich in de jaren zestig kleedde in de hippie kleding die in die tijd populair was. Je zult in een hippie omgeving andere reacties krijgen dan wanneer je diezelfde kleding aantrekt tijdens een formeel black-tie diner of in een sauna. Als tijden daarna veranderen en je blijft je hetzelfde kleden, zul je waarschijnlijk als iemand beschouwd worden die is blijven hangen in de sixties. Maar op enig moment kan het weer in zijn en je kleding weer leuk en retro gevonden worden.  

Wat je krijgt is niet alleen maar afhankelijk van wat je doet. De context waarin je dat gedrag vertoont is van grote invloed. Dus ‘als je doet wat je deed, dan krijg je wat je kreeg in exact dezelfde context’ komt dichter bij de waarheid. Maar dat bekt lang niet zo lekker. Het lijkt muggezifterij misschien maar het is in mijn ogen wezenlijk voor beoordeling van gedrag. Eenzijdig op gedrag sturen leidt vaak tot een soort gedrags-gestapo die strikte normen legt over wat wel en niet effectief is. Regels zonder oog voor de context leidt tot situaties waarvan we allemaal voelen dat het niet klopt. “Ja maar meneer de agent, er kwam een gek achterop rijden dus ik heb maar even gas gegeven.” “Sorry meneer, het verkeerslicht stond op rood en dat mag nu eenmaal niet.”

Een onverkwikkelijke vloek-partij

“We zijn wat we bij herhaling doen” is ook niet helemaal waar. Ten eerste speelt ook hier context een rol. “Waar je mee omgaat, word je mee besmet” (de blog ontaardt in een gezegden-festival realiseer ik me) verklaart hoe we, als we lang in hetzelfde vak zitten, beroepsblind kunnen worden omdat de context van ons dagelijks werk ons aan het bepalen is.

En dan is er nog de mentale component. Wat we regelmatig denken bepaalt ook wie we zijn. Dus “We zijn wat we bij herhaling denken en doen in relatie tot de context waarin we ons bevinden” zou beter zijn. Maar ja, daar scoor je ook geen wandtegeltje mee.

Een voorbeeld om de samenhang tussen wat we vaak denken en doen in relatie met de context te illustreren: toen onze kinderen opgroeiden hadden we de regel niet te vloeken in het huis en in openbaar. Die manier van denken en gedrag was ingesleten. Tot ik op een goede dag met mijn twee zoons bij onze favoriete club zat en de scheidsrechter een beslissing nam waar ik een wat ander inzicht over had. En dat is diplomatiek uitgedrukt. Ik gooide er spontaan een paar kleurrijke termen uit die zelfs de hoofden van de meest geharde fans lieten omdraaien. Terwijl ik het zei keken mijn kinderen me aan alsof ze water zagen branden. Dat voorval herdefinieerde instant wie ik in hun ogen was en veranderde het beeld dat jarenlang was opgebouwd door herhalend gedrag. Er werd iets onthuld wat ik óók was en iets meer dan wat me op dat moment lief was.

Herhaling is zonder twijfel een belangrijke factor in het vormen van wie we zijn. We trainen op die manier vaardigheden en technieken. We trainen ons denken. Zo bouwen we routines, procedures en andere gewoontes.  

Verandering van omgeving doet wonderen voor je gedrag

Maar we zijn veel complexer dan die routines. Ons denken, handelen en context interacteren als ingrediënten in een maaltijd. Zo kunnen traumatische ervaringen, verandering van omgeving of spontane invallen ineens veranderen hoe we waargenomen worden. En hoe we onszelf waarnemen. Die onvoorspelbaarheid is wat mij betreft creatief interessanter dan het idee te koesteren dat we 1 iemand zijn op basis van wat we bij herhaling doen.

Beter nog, als we onze veranderingen willen sturen hebben we veel meer aangrijpingspunten dan alleen ons gedrag. En het maakt niet eens uit waar je begint. Je kunt je ideeën veranderen en die hebben invloed op hoe je een context waarneemt wat vervolgens weer tot kleine bijstellingen (met soms grote gevolgen) van gedrag leiden. Je kunt een keer nieuw gedrag uitproberen en daardoor je manier van denken veranderen. Of je verandert van omgeving met alle gevolgen van dien.

Ik herinner me dat ik mezelf in de jaren negentig, toen ik mijn eerste boeken schreef, dwong om thuis te schrijven. Dat ging erg l–a–n–g–z–a–a–m. Ik was dolgelukkig met een pagina per dag. Maar ik had nu eenmaal het beeld in mijn hoofd gezet dat je als schrijver in een rustige omgeving, achter een liefst eikenhouten bureau met een prachtige kroontjespen briljante teksten opschreef. Ik moest al terug naar een IKEA bureau en een computer, maar alleen op een kamertje in serene rust hield ik staande. Ik bleef maar proberen door gedragsverandering mijn productie te verbeteren. Tot ik een keer een paar uur in een kroeg had zitten schrijven. Zes pagina’s per minuut! Het geroezemoes bleek voor mij veel beter te werken dan de stilte. Het duurde tien ervaringen voor ik mijn oude en blijkbaar hardnekkige beelden van hoe het hoort wilde vervangen door de nieuwe ervaringen. Maar alle boeken daarna heb in rumoerige omgevingen heb geschreven.

Speel lekker met die complexe en soms onvoorspelbare dynamiek tussen denken-handelen-omgeving en ontdek dat je niet voor een gat te vangen bent!

George Parker