Samenvatting van deel 1-8

In deze serie artikelen leer je, op basis van Taoïstische principes, veranderingspatronen observeren, analyseren en ingrepen doen (of laten) om de verandering of vernieuwing te laten ontwikkelen.  Zowel in je persoonlijk leven en relaties als in je werk. 

De twee vragen die door de serie centraal staan zijn:

  1. Analyse en diagnose: Wat heeft deze situatie nodig om te te ontwikkelen? 
  2. Interventies: In welke vorm ga je dat toevoegen? 

In deel 1 leidde ik je in in de uitgangspunten van de Taoïstische benadering. Onze werkelijkheid is polair van aard. Dat wil zeggen dat je in elke situatie te maken hebt met krachtenvelden (energie) die tegelijk elkaars tegenpool zijn en elkaar nodig hebben zoals de plus- en minpool in het stopcontact, in- en uitademen, yang en yin. Als je de een overdrijft, roep je de ander op.

In deel 2 onderzochten we de omslagpunten in die polaire veranderingsdynamiek. Hoe kunnen we herkennen dat een krachtenveld aan het einde van de levenscyclus is en de tegenkrachten zullen ontwikkelen? Het eenvoudigste antwoord is dat je het voelt aan je theewater. Die geeft je het startsein om te gaan letten op afwijkingen van het normale en wat we verwachten (anomalieën). 

In deel 3 beschreef ik waarom beeldtaal de taal van verandering is. De meeste veranderingen laten zich niet goed omschrijven door abstracte woorden, maar kunnen korter en beter beschreven worden met spreekwoorden en gezegdes, verhalen (sprookjes, romans, films, toneelstukken, mythologie, religie, science fiction en fantasy) en metaforen. 

In deel 4 ging ik dieper in op oerbeelden van veranderingsdynamiek. In detail is elke verandering net zo uniek als ons DNA. Maar als je een beetje uitzoomt zijn er overeenkomsten in het soort veranderingen. Ik ging iets dieper in op de twee oer-metaforen van verandering, yin en yang, en hoe je een situatie door die bril kunt bekijken. Waar is teveel van? Wat kun je doen om de tegenpool toe te voegen?

In deel 5 splitste ik yang in twee meer precieze oerbeelden: lucht en vuur. En yin in twee andere: water en aarde. Als je vanuit dat perspectief naar een situatie kijkt heb je een basisinstrument om te analyseren wat er nodig is om uit impasses te komen, conflicten en stagnaties op te lossen. Is er teveel lucht, vuur, water of aarde? Wat kun je toevoegen om de energie weer op gang te krijgen?

In deel 6 begon ik een serie van vier artikelen over hoe je het ontbrekende element toevoegt en de eerste ging over lucht interventies. Oftewel het toevoegen van ideeën door creatief denken. Ik introduceerde de Trickster als hulpbeeld.

In deel 7 behandelde ik vuur interventies en het archetype van de Tovenaar. 

In deel 8 gingen we in op water interventies en het archetype van het Orakel.

Deel 9 – De Wijze: Aarde interventies

Basisstappen

Ik herhaal bij elk van deze vier artikelen over interventies de basisstappen. 

Realiseer je dat je instinctief meestal aanvoelt wat nodig is en de juiste actie onderneemt om de situatie in balans te brengen. Je voelt bijvoorbeeld de spanning in een gesprek en maakt een onschuldig grapje (lucht), je benoemt wat je voelt om de boel open te breken (water), je brengt structuur aan in het gesprek (aarde) of duwt het richting een confrontatie (vuur) om een doorbraak te forceren. 

Maar soms zijn situaties complex en hebben we instrumenten nodig om te doorzien wat nodig is om een volgende stap te nemen.

De algemene lijn bij het doen van die ingrepen is:

  1. Merk de onbalans in energie op en analyseer welk element onderbelicht is (zie vorige hoofdstukken).
  2. Analyseer wat het dominante element is.
  3. Bedenk manieren om het ontbrekende element toe te voegen.
  4. Ontwerp een vorm van interveniëren die aansluit bij het dominante element.

Stap 1: Wat ontbreekt er? 

Je gevoel vertelt je wanneer er onbalans is. In Star Wars hebben ze het over ‘a disturbance in the Force’. In het Marvel universum heeft Spider-Man het over zijn Spidey-sense. Ik noemde ze al in het eerste artikel en vergeleek het met ‘je voelt het aan je theewater’. Als je je emoties tot rust laat komen en je maakt je hoofd leeg, kom je bij je gevoel. 

Als je getraind bent in meditatie of je heb vele malen processen geanalyseerd kun je je emotionele en mentale bewegingen onderscheiden van je gevoel; zelfs als je je middenin een situatie bevindt. Als je dat lastig vindt, is het een goed idee om bijvoorbeeld even naar het toilet te gaan om de ruis van emotie en teveel denken uit de weg te ruimen. 

Met die afstand kun je zuiverder voelen dat er iets niet klopt. Soms kun je het herkennen aan concreet gedrag zoals verwijten die gemaakt worden, sarcasme en cynische opmerkingen, nodeloos snel praten, verheffing van de stem zonder aanleiding. Vaak kun je er niet precies de vinger opleggen en voel je bijvoorbeeld een lage energie, een wee gevoel in je buik, een sfeer die niet ‘klopt’.

 In dit hoofdstuk merk je op dat er een tekort aan aarde is. Dat merk je bijvoorbeeld aan een behoefte aan structuur omdat de vrije brainstorm (teveel lucht) te lang wordt doorgezet. Of je behoefte aan pragmatisme als er teveel genavelstaard wordt (teveel water). Of misschien loopt een discussie uit de hand (teveel vuur) en voel je dat het tijd is voor nuchterheid. Andere steekwoorden die bij je naar boven kunnen komen zijn: doen, realisme, tastbare maken, discipline, traagheid, planning. 

Stap 2: Wat is het dominante element?

Als er een tekort aan aarde is, domineren een, of meer, andere elementen. Het is nodig om te analyseren welke dat is/zijn omdat je daarbij wilt aansluiten als je aarde toevoegt. Door aan te sluiten bij het element dat dominant is, sla je een toon aan die herkend wordt. Dat bevordert de acceptatie van wat je eigenlijk doet, namelijk aarde toevoegen. Denk aan de formule E(ffectiviteit)=K(waliteit) * A(cceptatie). Je kunt nog zo gelijk hebben maar als je interventies niet herkend en geaccepteerd worden is de effectiviteit laag.

Neem mentaal en emotioneel afstand door bijvoorbeeld even pauze te nemen. Of creëer een mentaal beeld van hoe je morgen terug zou kijken op deze situatie. Of hoe je als vreemde deze situatie zou ervaren.

Met die afstand zul je snel tot de conclusie komen welk element dominant is. Voel en vertaal die gevoelens naar metaforen. Verhitte discussies noemen we niet voor niets zo. Vuur is het dominante element. Een kabbelend gesprek duidt op veel water. Het woord luchtfietserij spreekt ook voor zichzelf. Maar misschien komen er herinneringen naar boven aan soortgelijke situaties in het verleden. In dat geval heb je al veel afstand en weet je de afloop inmiddels. Die herinneringen kunnen als metafoor dienen om tot een diagnose te komen en het dominante element te benoemen. 

In Deel 5 kun je de karakteristieken van de vier elementen terugvinden. 

 

Nelson Mandela (1918-2013)

Stap 3: De Wijze – het aarde element in actie

In deze situatie heb je een tekort aan aarde geconstateerd en dat ga je toevoegen. Wat zijn typische aarde-interventies? De vuistregel voor elke interventie is: word het element dat je wilt toevoegen. Dat begint met een innerlijke beeld van aardse situaties oproepen zodat je je eigen stemming beïnvloedt. Als je kalmte, nuchterheid, traagheid, structuur, realisme en dergelijke wilt oproepen kun je bijvoorbeeld aan rustig wandelen denken. Of aan een muurtje bouwen steen voor steen, een monnik die letter voor letter een boek overschrijft, onkruid wieden, een persoon die zeer aards is. Die innerlijke beelden roepen aarde energie op en laden je woorden en acties. 

Vervolgens geef je je gedrag, taal, toon, hulpmiddelen een vorm die aarde weerspiegelt. Een lage toon, langzamer praten, oogcontact maken zodat mensen in het hier en nu blijven, een zichtbaar/tastbaar storyboard maken van het onderwerp van gesprek. 

 

 

Kenmerken van de wijze

Eugene Burger (1939-2017)

Het aarde element wordt vertegenwoordigd door de een van de vier rollen van de magiër: het Wijze. Bij dat archetype kun je denken aan bijvoorbeeld Nelson Mandela. Hij doorleefde zijn ideeën in de praktijk. Hij overleefde zelfs de onderdrukking van zijn ideeën. De Wijze heeft de ideeën van de Nar (lucht), de focus van de Tovenaar (vuur) en het vermogen onder de oppervlakte te kijken van het Orakel (water) in de praktijk omgezet. Die doorleefde kennis leidt tot wijsheid. 

Je voelt aan alles dat woorden geladen zijn met vele ervaringen, mislukkingen, fouten, oefeningen en successen. Je kunt de aarde niet simuleren met de andere elementen. Je zult je eigen ideeën en beslissingen moeten doorleven.  

Ik ben innig dankbaar om een leraar gehad te hebben met wie ik twintig jaar mocht optrekken. Eugene Burger (1939-2017) was een wijze Zen meester. Hij leefde de Tao. En dat wil niet zeggen dat hij perfect was. Het leven van imperfectie omarmen en met die tekortkomingen werken is veel aardser en eerlijker dan het nastreven van een vlekkeloos leven. Immers, leren betekent voorwaarts falen. De Wijze weet dat als geen ander. Niets menselijks is hem/haar vreemd omdat zij/hij theorie doorleeft in plaats van aan de borrel bespreekt. Het herkennen en erkennen van het eigen falen, je eigen beperkingen, kwaliteiten, stokpaardjes, zwakheden leidt tot het steeds meer daarmee samenvallen. In plaats van ervan weg vluchten. Dat samenvallen veroorzaakt een kalmte die typisch is voor de wijze. 

De werkelijke betekenis van in het hier en nu leven

Hij/zij heeft wel degelijk dromen en idealen. Maar ziet ook de realiteit van het tempo waarmee die waargemaakt kunnen worden. Vandaar dat wijzen meesters zijn in de beperking. Ze nemen hun eigen idealen serieus en hebben het aardse besef dat er limieten zijn in tijd, energie en middelen. Dus focussen ze op een beperkt aantal en maken die met wat ze hier en nu hebben waar. 

Dat zijn géén compromissen met het ideaal dat ze hebben want de kern daarvan blijft bestaan. Ze worden alleen niet uitgesteld tot de ideale omstandigheden zich voordoen. Ze worden uitgevoerd in wat ik in mijn IDEAL Cyclus© de SurvivalVersie noem: een kernachtige mini-versie van je grootse visie die je vandaag leeft.

Het samenvallen van ideaal en praktijk, het integreren van toekomst en heden veroorzaakt een kalmte die zo kenmerkend is voor de wijze. Ze leven dus niet in het hier en nu door nooit over de toekomst na te denken of te reflecteren op het verleden. Ze laten verleden, heden en toekomst in het hier en nu samenvallen. Dat vraagt dagelijkse oefening zoals het volgende voorbeeld illustreert. 

Under the Wave off Kanagawa, 1831, Katsushika Hokusai

Hokusai

Een andere wijze was Katsushika Hokusai (1760-1849), een Japanse tekenaar en schilder. Hij vatte de weg van de wijze samen in een uitspraak die in mijn hoofd zit gegrift en die ik herhaal als ik vermoeid, soms ontmoedigd doorzet omdat ik weet dat het ooit zal lukken:

Sinds mijn zesde ben ik geobsedeerd door het tekenen van de vormen van dingen. Tegen de tijd dat ik vijftig was, had ik talloze tekeningen gepubliceerd, maar niets dat ik vóór mijn zeventigste heb gemaakt, is het vermelden waard. Pas toen ik drieënzeventig was, begon ik de structuur van de natuur te begrijpen zoals die werkelijk is, de structuur van dieren, planten, bomen, vogels, vissen en insecten. Dus tegen de tijd dat ik tachtig ben, zal ik echte vooruitgang hebben geboekt. Op mijn negentigste zal ik het mysterie van de dingen hebben doorgrond; op honderd zal ik zeker een fenomenaal niveau hebben bereikt, en als ik honderdtien ben, zal alles wat ik doe, of het nu een punt of een lijn is, leven. Ik zou iedereen die zo lang leeft als ik willen vragen om te zien of ik mijn woord naleef. (Geschreven op de leeftijd van vijfenzeventig, door mij, voorheen Gakyō Rojin genoemd, de oude gek van de kunst.)” 

Aarde-interventies

Eugene Burgers lessen waren geen urenlange lectures. Dat zou met lucht, vuur en/of watertypes wel kunnen gebeuren. In 2006 deden we met Jeff McBride shows in Nederland met zijn drieën. Op een dag liepen we door Amsterdam en ineens legde hij zijn hand op mijn arm. “George, you need refinement.” En we liepen door. 

De timing, de volle aandacht, de waarheid van zijn woorden, de aanraking (typisch voor hem om zijn woorden extra lading te geven), de blik. Ik weet zelfs nog precies waar het was: naast hotel Victoria tegenover Amsterdam CS. Alles werkte mee dat met een paar woorden de opdracht helder was. Ik wist ook direct dat het me jaren zou kosten om dat waar te maken. Ik onderschatte het natuurlijk. Het duurde vijftien jaar voor ik het gevoel had dat ik ergens aan het komen was. Dat is ver na zijn overlijden. Ik mis hem nog elke dag. Maar heb het voordeel dat ik meer lessen in mijn hoofd en hart heb dan ik ooit zal kunnen waarmaken.

Dit is een typische aarde interventie. Kort, to-the-point, doordringend, perfect getimed en afgeleverd op de juiste manier. Bij onderstaande suggesties moet je wel bedenken dat de lading van jarenlange rijping en ervaring erachter zit. Je kunt ze als ‘rookie’ doen, maar dan werken ze heel anders dan wanneer er 30.000 uur doorleefde pijn en vreugde achter zit.

  • het nuchter constateren van een feit om er een vraag over te stellen die de kern onthult van het probleem.
  • feedback geven en die beperken tot een aspect met misschien een simpele verwijzing naar een voorbeeld.
  • een aanzet doen tot het structureren van wat er aan de hand is; bijvoorbeeld in de vorm van Venn-diagrammen, een eenvoudige mindmap of een boomstructuur.
  • het gezegde omzetten in een korte lijst met acties
  • een kalender erbij pakken en iedereen vragen om deadlines voor acties in te vullen met hun naam en de actie erbij.
  • vragen om demonstraties en bewijzen als er teveel bij ideeën of gevoelens wordt stilgestaan
  • doorbreken van conflicten door nuchter tot de orde van de dag over te gaan en om een beslissing en acties te vragen.
  • als dat allemaal niet kan, de traagheid erkennen en suggereren om een volgende keer een besluit te nemen.

Stap 4: een vorm vinden om de interventie te doen

Als je een interventie hebt gevonden die je bevalt gebruik je je kennis uit stap 2 om een manier te vinden die te introduceren. Het gaat daarbij niet zozeer om de inhoud van de interventie als wel om de stijl. Ik herhaal de karakteristieken uit Deel 5 om je te helpen een manier te vinden die aansluit bij het dominante element.

Aansluiten bij Lucht

Steekwoorden voor lucht: (soepel) denken, verbeelding, eindeloos veel mogelijkheden en perspectieven, snelheid, associatief vermogen, beschouwen, analyseren, behoefte aan afwisseling, eerst denken dan doen.

Als lucht dominant is dan breng je je aarde-interventie in een lucht-stijl. Je kunt de interventies verhalend doen bijvoorbeeld. Je illustreert wat je bedoelt wat meer dan je vanuit een puur aards perspectief zou doen. Of je geeft een aanzet en richting en laat de groep zelf brainstormen over de vorm en uitvoering.

Aansluiten bij Vuur

Steekwoorden voor vuur: Steekwoorden: wilskracht, passie, impulsief, eerst doen dan denken, niet loslaten tot je bij de kern bent, laserfocus, direct, snel, optimist, we doen wat ík wil, competitief, scheiden van onderdelen om tot de essentie te komen.

Als vuur dominant is dan breng je aarde-interventies met gezag, precisie en heldere instructies. Dat zijn overigens ook elementen die ook bij aarde horen, maar dan zonder de lading van vuur. Aarde heeft dus een makkelijke ingang bij vuur. Maar vuur wil het conflict oplossen door te winnen. Aarde gaat de confrontatie ook aan maar op een manier die de tegenstelling constateert. Om vervolgens ontnuchterend te handelen door bijvoorbeeld relativerende humor te gebruiken. Of een derde weg te kiezen door een alternatieve oplossing te bieden. Of misschien wat afstand te nemen en een afkoelperiode te organiseren.

Aansluiten bij Water

Steekwoorden voor water: gevoel, verbinding, zacht, vloeibaar en flexibel, voegen naar de situatie, diep contact met anderen, invoelend vermogen. 

De aarde-interventies zullen gebracht moeten worden in de vorm van empatisch herhalen wat je gehoord hebt en dat je voorstel daarop aansluit, oogcontact maken met anderen, meebuigen met de sfeer.  

Aarde via Lucht, Vuur of Water

Oefenen in het hier en nu

Besef dat je dagelijks leven een prima trainingsveld is. Zelfs als je alleen bent kun je je afvragen: Wat heb ik op dit moment nodig? In welke vorm ga ik mezelf dat geven? 

Je kunt altijd oefenen met situatie die achter je liggen. Of situaties die je binnenkort zult tegenkomen en waar je met anderen te maken hebt. Of het nu een simpel gesprekje met je buurman of -vrouw is, een dinertje met vrienden, het communiceren met kinderen als je die hebt of een werksituatie. Je kunt er altijd met de bril van de Tao van Verandering naar kijken. 

Er hoeft ook geen probleem of conflict te zijn om te spelen met het toevoegen van elementen. Je kunt de energie in een situatie verhogen, de situatie interessanter of meer de moeite waard maken door te spelen met lucht-, vuur-, water- of aarde-interventies. Speel ermee en observeer hoe je steeds beter wordt in het ombuigen van een situatie.

George Parker

Spreker/Shows    Creatief Producent Verandering & Innovatie •  Workshops
george@georgeparker.nl
06 5110 8415