Samenvatting van deel 1 en 2

In deze serie artikelen leer je omgaan, en spelen, met verandering en vernieuwing of innovatie op basis van Taoïstische principes. Zowel in je persoonlijk leven en relaties als in je werk. 

De twee vragen die door de serie centraal staan zijn:

  1. Wat heeft deze situatie nodig om te te ontwikkelen? Je leert een diagnose stellen op basis van de Taoïstische benadering en het elementen systeem als instrument.
  2. In welke vorm ga je dat toevoegen? Je leert hoe je creatieve interventie-technieken ontwerpt en uitvoert om die ontwikkeling te realiseren. 

Deel 1: De polaire aard van realiteit en verandering

De polaire aard van realiteit en verandering

In deel 1 leidde ik je in in de uitgangspunten van de Taoïstische benadering:

  1. Onze werkelijkheid is polair van aard. Alles is een vorm van energie met twee tegengestelde polen. 
  2. Die polen zijn complementair en hun interactie produceert onze realiteit, zoals de plus- en minpool bij elektriciteit. 
  3. Als een pool teveel de nadruk krijgt, wordt automatisch de andere pool opgeroepen. 
  4. Als we zelf niet op tijd ingrijpen in die dynamiek, zal de realiteit dat zelf doen. 

Deel 2: Wanneer is het tijd om te veranderen?

In deel 2 ging het over het omslagpunten bij veranderingen. Veranderingen vinden plaats ook zonder ons ingrijpen bleek uit deel 1. Maar waaraan merk je dat het nodig is om zelf in te grijpen en de put te dempen voor het kalf verdrinkt?

Ritme van polaire verandering

Het simpele antwoord is dat je dat aan je theewater voelt. Dat gevoel wordt veroorzaakt door, soms onderbewuste, waarnemingen van afwijkingen van het normale (anomalieën). Die waarnemingen kunnen gaan over meetbare dingen zoals cijfers, zichtbaar gedrag, gebeurtenissen. Maar ze kunnen ook gaan over een verandering in sfeer, stemming bijvoorbeeld.  Ik beschreef drie stappen om waar te nemen of het tijd is voor verandering:

  1. Observeer met de beginner’s mind. Neem afstand van de situatie zodat emoties en je eigen vooroordelen je waarneming niet vertroebelen.
  2. Wat wijkt, positief of negatief, af van het normale, van je verwachting? Let op gedachten, gebeurtenissen, gevoelens en emoties, gedrag.
  3. Hoe vaak doen zich die afwijken voor? Grijp in als ze zich 3 of meer keer voordoen.

 

Deel 3: De taal van verandering

Herkenbare veranderingen

De principes in deel 1 zullen gaandeweg steeds meer gaan leven en steeds praktischer worden. In deel 2 deden we een eerste stap in die richting. We keken naar vroege waarschuwingssignalen van verandering door op afwijkingen van het normale te letten. 

Want elk lang volgehouden patroon zal op een bepaald moment tegen de houdbaarheidsdatum aanlopen volgens de principes. Dan is het tijd om de tegenpool meer ruimte te geven. Als je bijvoorbeeld een tijd lang veel uren gemaakt hebt is het voorspelbaar dat je behoefte aan rust zal overnemen. Als je zelf dat omslagpunt niet herkent, zal de realiteit je ertoe dwingen. Je wordt misschien verkouden, raakt geblesseerd of wordt ziek bijvoorbeeld. Dat dwingt je tot het nemen van rust. 

Of, omgekeerd, als je een tijd lang veel rust hebt genomen, zal je behoefte aan activiteit toenemen. Als je zelf geen activiteit op gang brengt kan het zijn dat bijvoorbeeld de verveling toeneemt. Die leidt weer tot de groei van innerlijke onrust. Je krijgt ‘de kriebels’ en dat zet aan tot actie. Verveling kan ook leiden tot irritatie en ruzie zoeken om vage redenen waardoor je actie forceert. 

Rust en actie zijn op alle lagen van ons bestaan vrij duidelijk herkenbare patronen. Op biologisch niveau praten we over het anabole en katabole proces. Op psychologisch niveau merken we het een een vol hoofd of chaotische manieren van denken tegenover de behoefte aan een leeg hoofd en overzicht. Emotioneel voelen we het aan belasting en druk tegenover ruimte voelen. 

En zelfs bij die herkenbare patronen is het soms al lastig om op tijd te zijn met ingrijpen zodat je balans houdt. Maar wat doe je als veranderingen complexer zijn? Hoe herken je dat het tijd is om te veranderen? Hoe weet je wat er precies aan de hand is en wat de situatie nodig heeft om naar een volgende fase te ontwikkelen? Of wat je zelf nodig hebt om naar een volgend niveau te groeien?

Beeldtaal: de taal van het ongrijpbare

Verliefd?

Kun je je nog herinneren dat je voor het eerst verliefd was? Op een ander. Of op een popster? Of een hobby of een stuk speelgoed? Hoe zou je dat gevoel beschrijven als je het woord verliefdheid niet mag gebruiken? 

Sommigen zullen het vlinders in je buik noemen. Anderen misschien een elektrisch gevoel of iets dergelijks. 

Als we iets ongrijpbaars proberen te beschrijven gebruiken we vaak beelden die datzelfde gevoel oproepen. Die geven concreter aan wat we bedoelen dan abstracte begrippen. Ten eerste is dat voor onszelf nuttig. We kunnen onze gevoelens beter begrijpen en later herkennen in een andere situatie als we er een beeld bij hebben. Het gevoel van ‘vlinders in mijn buik’ beschrijft direct de kern van wat anders pagina’s lang zou kosten om te beschrijven.

Omschrijvingen als ‘Ik voel me als een zoutzak’, ‘Zo fris als een hoentje’, ‘Een brok in mijn keel’, ‘Ik zit in de put’ helpen niet alleen onszelf om een gevoel dat we niet kunnen vastpakken herkenbaar en hanteerbaar te maken. Beeldtaal is ook een snelle manier om anderen duidelijk te maken wat er in ons omgaat. Mensen, zeker met een soortgelijke achtergrond, hebben bij bovenstaande voorbeelden vaak eenzelfde soort gevoel. Daardoor verloopt communicatie over visies, problemen en acties die we kunnen ondernemen veel soepeler.   

Vele variaties van beeldtaal

We gebruiken beeldtaal in heel veel variaties. We gebruiken bijvoorbeeld 

  • In de put zitten.

    vergelijkingen met andere situaties, 

  • metaforen, 
  • symbolen, 
  • gezegdes en spreekwoorden. 

Als je vindt dat er appels en peren vergeleken worden, gebruik je een metafoor die duidelijker is dan zeggen dat ‘de metrische grootheden van het ene probleem gebaseerd zijn op een ander stelsel dan dat van het andere probleem’. 

We drukken ons gevoel, ideeën en concepten ook wat uitgebreider uit in 

  • sprookjes, 
  • mythologie, 
  • science fiction, 
  • fantasy en 
  • historische of feitelijke verhalen die weer als voorbeeld of metafoor kunnen dienen. 

Een televisie-serie als Star Trek, met name de originele serie, The Next Generation en Voyager, drukt filosofische concepten en maatschappelijke ideeën uit als spannende moraalvertellingen. Mythologie en moderne mythologie in de vorm van bijvoorbeeld superhelden-verhalen, maken tastbaar wat we als mens emotioneel en psychologisch meemaken. 

We voelen ons soms als Tantalus die tot zijn kin in het water staat en boven zijn hoofd druiven ziet hangen. Maar telkens als hij wil drinken zakt het water en als hij wil eten blaast de wind de druiventak weg. We hebben allemaal situaties of mensen meegemaakt die voelen zoals Kryptoniet voor Superman: alle kracht vloeit weg.

Beeldtaal: de taal van verandering

Verhuizen

Beeldtaal is een krachtig instrument om, zeker meer complexe, gevoelens te (be)grijpen en erover te kunnen communiceren. En daarom is het ook de taal van verandering. Eenvoudige veranderingen zoals een verhuizing heeft een concrete kant namelijk je inboedel inpakken en het nieuwe huis inrichten. Maar het heeft ook een emotionele en psychologische kant die vaak moeilijker te omschrijven is en ook langer duurt. 

Wat we in zo’n periode meemaken kunnen we proberen te omschrijven met abstracte woorden: ‘Het voelt gewoon anders hier’. Dat anders kun je veel beter uitdrukken door een vergelijking te maken: ‘Het is alsof ik in China ben. Mijn buren hebben hele andere gewoontes en ik begrijp af en toe niet waar ze het over hebben’. 

Als het om complexere veranderingen gaat dan hebben we nog meer aan beeldtaal. Je eigen persoonlijke behoeften en ontwikkeling kunnen verwarrend zijn. Veranderingen in een relatie met collega’s, vrienden of een partner kunnen moeilijk te duiden zijn terwijl je wel voelt dat er iets aan het veranderen is. En bij veranderingen in het functioneren van een organisatie, de werkprocessen en onderlinge verhoudingen spelen zoveel aspecten een rol dat je ze nooit allemaal in een Excel sheet krijgt gepropt.

Abstracte taal

Maar je kunt wel grip krijgen op de aard van dat soort complexe veranderingen en hoe je ermee om moet gaan als je beeldtaal gebruikt. In ons dagelijks taalgebruik doen we dat vaak ook, maar ik lees in veel verander-plannen veel vaker abstracte uitdrukkingen als: ‘We moeten toegevoegde waarde hebben’, ‘We willen transparant communiceren’, ‘We moeten onze processen efficiënter inrichten’. En als het over persoonlijke veranderingen gaat hoor je uitspraken als ’Als je je wat flexibeler opstelt zul je merken dat er minder conficten ontstaan’, ‘Je moet je werktempo verhogen als je de deadline wilt halen’, ‘Ik denk dat je leiderschapskwaliteiten niet goed tot uiting komen’. 

Abstracte taal in rapporten die vergeten worden.

Dat soort zinnen zijn misschien een goed begin en ze geven misschien al iets van het  gevoel weer. Maar beeldtaal 

  • laat de bedoeling tot de verbeelding spreken,
  • helpt de energie en het gevoel te stroomlijnen
  • versnelt het begrip van wat er aan de hand is en 
  • stimuleert daardoor actie.

Misschien vinden we het kinderachtige overkomen als we de beeldtaal die we dagelijks gebruiken in een rapport, een bedrijfsplan of verander-plan zetten. Het is ook mogelijk dat we die abstracte woorden gebruiken omdat we het prettig vinden vaag te blijven en dus nog geen actie hoeven te ondernemen. Immers, elke verandering vraag de moed om te experimenteren en te falen.

Gelukkig is er een ontwikkeling in het voordeel van beeldtaal. Infographics, video’s, tekeningen en illustraties maken de afgelopen twintig jaar steeds meer deel uit van rapporten en verslagen. Als je het aanvult met beeldend taalgebruik zul je merken dat het net zo makkelijk leest als een stripboek. En dat de communicatie over de verandering verloopt alsof je met vrienden praat. 

De vier oer-elementen als beeldtaal voor verandering.

Volgende aflevering: de vier oer-elementen

We gaan in de loop van deze serie meer met beeldtaal doen. Het is een prima bron voor creatieve probleemoplossing-technieken bijvoorbeeld. De volgende keer ga ik dieper in op de oerbeelden yin en yang en waar ze voor staan. Dat is een goed begin om veranderingen te lezen. Die ontwikkel ik naar de vier oer-elementen: lucht, vuur, water en aarde. Je leert die beelden gebruiken als basis-instrument om te analyseren wat een situatie nodig heeft om te ontwikkelen naar de volgende fase.

Opdracht 1: oefen met wat je van nature doet

Oefenen met beeldtaal is versterken van wat je al van nature doet. Je gebruikt al een of meer beeld-talen die ik hierboven noemde:

  • vergelijkingen met andere situaties, 
  • metaforen, 
  • symbolen,  
  • gezegdes en spreekwoorden, 
  • sprookjes, 
  • mythologie, 
  • science fiction, 
  • fantasy en 
  • historische of feitelijke verhalen die als metafoor kunnen dienen.

Oefen met het omzetten van ideeën, gevoel, veranderende situaties in beeldtaal. Bijvoorbeeld bij het vertellen over hoe het met je gaat, hoe je dag verliep, in vergaderingen met collega’s over inhoudelijke onderwerpen, bij het formuleren van doelen.

Opdracht 2: breid je database uit

Je kunt je beelddenken ook trainen door je database aan materiaal uit te breiden. Kijk naar een film, tv-show, Instagram, Pinterest of andere bronnen en ontdek daar een schat aan metaforen. De Hulk geeft vast een situatie weer waarin je je wel een bevindt bijvoorbeeld. 

Noteer ze, teken ze uit met simpele lijnen of maak er screenshots van en zet die in een folder of een digitaal notitieboek. Je zult ze vergeten maar ik weet na tientallen jaren opschrijven en tekenen van beelden dat je veel sneller schakelt en associeert doordat die database in je onderbewuste is opgeslagen. 

Voordelen voor de verander-professional

Daardoor zul je ten eerste veranderende situaties eerder herkennen. Ten tweede activeer je met deze manier van denken zowel de analytische als de creatieve kant van je brein. Een metafoor helpt je je gevoel naar een beeld te vertalen. Dat beeld helpt je de karakteristiek van de verandering te analyseren. En het beeld stimuleert een brainstorm over wat je kunt doen om de veranderingen te verwezenlijken. 

Als je merkt dat een situatie stagneert en er meer van hetzelfde gebeurt, verzucht je: ‘het is tijd voor een frisse wind!’. Dat zet aan tot creatieve sessies over wat je kunt doen om die frisse wind te laten waaien. Welke ideeën zijn meer van hetzelfde en welke voelen aan als een frisse wind?

Veel creatieve lol!

George Parker
Creatief Producent Verandering & Innovatie

Inspiratieshows-Online Events-Advies en begeleiding-Workshops
george@georgeparker.nl
06 5110 8415