Samenvatting van deel 1, 2, 3 en 4

In deze serie artikelen leer je, op basis van Taoïstische principes, veranderingspatronen observeren, analyseren en ingrepen doen (of laten) om de verandering of vernieuwing te laten ontwikkelen.  Zowel in je persoonlijk leven en relaties als in je werk. 

De twee vragen die door de serie centraal staan zijn:

  1. Wat heeft deze situatie nodig om te te ontwikkelen? Het analyseren van een situatie en de veranderingsdynamiek.
  2. In welke vorm ga je dat toevoegen? Ingrepen ontwerpen en uitvoeren om die ontwikkeling te laten plaatsvinden.

Deel 1: De polaire aard van de realiteit

In deel 1 leidde ik je in in de uitgangspunten van de Taoïstische benadering. Onze werkelijkheid is polair van aard. Alles is een vorm van energie met twee tegengestelde en tegelijk complementaire polen, kernachtig uitgedrukt in het YinYang symbool. Die polen wisselen elkaar af als eb en vloed. De spanning tussen de polen genereert levensenergie. Als de ene kracht overdreven wordt roept het de tegenpool op.

Deel 2: Omslagpunten herkennen

In deel 2 onderzochten we de omslagpunten in die polaire veranderingsdynamiek. Hoe kunnen we herkennen dat een krachtenveld neigt tot overdrijving en het tijd is voor de tegenpool?

Meestal voelen we het instinctief aan en doen automatisch ingrepen. Maar soms zijn de krachten te complex en missen of negeren we de vroege  waarschuwingssignalen. Om op tijd in te kunnen grijpen moeten we leren letten op afwijkingen van het normale en wat we verwachten (anomalieën). 

De pendulum: metafoor voor afwisseling tussen polen

Deel 3: De taal van verandering

Het herkennen van omslagpunten is al lastig. Maar het herkennen van de aard van de verandering is nog moeilijker. Zeker als er meer krachtenvelden tegelijk spelen. Woorden en cijfers schieten de kort en we hebben beeldtaal nodig. We vinden dat soort metaforische beeldtaal in gezegdes, spreekwoorden, sprookjes, romans, films, toneelstukken, mythologie, religie, science fiction en fantasy. Die geven ons vaak een veel helderder beeld van de aard van veranderingen dan abstracte woorden.

Deel 4: Vier Oerbeeldspraken

In deel 4 ging ik dieper in op oerbeelden van verandering. Een serie gebeurtenissen vormt een trend of patroon. Daar heb je een gevoel bij. Welke metaforen en analogieën kun je verzinnen om dat gevoel te beschrijven? Ik beschreef de twee oerbeelden om een basis analyse te maken: yin en yang. Het vrouwelijke en mannelijke principe (geen sekse maar krachtenvelden). Ik somde een rij woorden op die we met deze energieën associëren. 

Je voelt vanzelf of in een situatie iets meer yang of yin toegevoegd moet worden om de energie te laten stromen.

Deel 5: Analyse – lucht, vuur, water en aarde

In dit deel splitsen we Yin en Yang elk in twee aspecten. Samen vormen ze vier basisbeeldspraken die ons helpen bij een wat genuanceerder analyse van veranderingsprocessen; zowel over langere termijn als in gesprekken en bijeenkomsten.  De Yang-aspecten zijn  lucht en vuur. De Yin-aspecten zijn water en aarde. Je zorgt als een DJ met een soort vier-elementen-mixer voor de juiste mix afhankelijk van het doel. Als het proces stagneert of uit het spoor loopt, meng je een ontbrekend element bij.  

In dit hoofdstuk beschrijf ik de aard van deze vier elementen en geef je een basis-handleiding voor het analyseren. In volgende hoofdstukken ga ik in op hoe je elk van de elementen kunt toevoegen en doseren (interventietechnieken).

Kennismaking met de vier elementen

Poster Het Vijfde Element

Mijn eerste theatershow was getiteld “Het Vijfde Element”. Het was een verhaal over een koning die er ouder uitzag dan hij ooit zou worden. Hij was geestelijk met pensioen gegaan en een boze oude man geworden die het leven uit het land zoog. Omdat hij zelf niet verandert, slaat het lot toe en raakt het land in een voedselcrisis. Nu moet hij wel veranderen en zoekt vier leraren op. Elk van hen vertegenwoordigt een van de vier elementen.

 De show ging in 2006 in Las Vegas in première tijdens het Magic & Meaning congres en sloeg erg goed aan bij een behoorlijk opgeleid publliek. Maar ik deed ooit een serie LectureShows© op een congres in Kaapstad waar ook Desmond Tutu een van de inspirerende sprekers was. Ik hoopte in mijn vrije tijd wat meer kennis te maken met de stad en vroeg een van mijn vrienden van de College of Magic of er een mogelijkheid gecreëerd kon worden om mijn Fifth Element show op een school te spelen. Dat lukte (zie foto)! Een paar maanden later belde een van mijn vrienden daar en ik hoorde de kinderen schreeuwen: we willen het verhaal van de koning!! 

Ontmoeting met Desmond Tutu

Blijkbaar sloeg een taal die mij zeer bekend was en die me praktisch diende, ook aan bij relatieve leken en zelfs kinderen. De vier elementen zijn universele oer-beelden. 

Vier energieën, vier soorten kwaliteiten

Probeer maar eens uit of je zelf spontane associaties hebt met de sfeer, emoties, situaties en kwaliteiten die bij lucht, vuur, water en aarde horen.

Je hebt grote kans dat je bij elk van de elementen direct beeld en gevoel hebt. Dat betekent dat je nu al een stagnerende situatie in je hoofd kunt nemen en min of meer kunt inschatten welk element teveel domineert. En ook welk element nodig is om de goede mix te creëren en alles weer te laten bewegen in de juiste richting. Misschien heb je zelfs al ideeën over hoe je dat zou kunnen uitvoeren. 

Het Vijfde Element op een school in Kaapstad

Zoals met alles helpen meer kennis en vaardigheden om effectiever te navigeren. Hieronder vind je een verdieping op je eigen associaties. Je leest beschrijvingen van elk van de elementen in steekwoorden, gedragskenmerken als het dominant aanwezig is en ook een beschrijving van hoe, als dat element uit de bocht loopt, dat element de andere probeert te simuleren. Als je bijvoorbeeld hard werkt vanuit vuur kan dat eruit zien als aarde, maar het is in feite meer van hetzelfde namelijk vuur. Aarde heeft een veel kalmer, duurzamer karakter. Meer van hetzelfde betekent dat je afstevent op een onbalans die het proces zal frustreren op enig moment.

Lucht

Steekwoorden: (soepel) denken, verbeelding, eindeloos veel mogelijkheden en perspectieven, snelheid, associatief vermogen, beschouwen, analyseren, behoefte aan afwisseling, eerst denken dan doen. 

Als lucht sterk vertegenwoordigd is wordt er uitgebreid gepraat en nagedacht. Er wordt veel gereflecteerd en geanalyseerd. Problemen worden in kaart gebracht en er wordt gedacht over inventieve oplossingen. Er worden alternatieve scenario’s en ideeën ontwikkeld door snelle en soepele associaties en perspectief verschuivingen. Er wordt gepraat over nieuwe ideeën en concepten en vaak op een meer abstract niveau.  

Eenzijdig lucht leidt tot ontkoppeling van de drie-dimensionale werkelijkheid, veel geblaat en geen wol.

Lucht is vaak dominant aanwezig bij  inhoudelijk deskundigen, conceptontwikkelaars, beleidsmakers, strategen. Maar ook die zullen vuur, water en aarde moeten inzetten om succesvol te zijn want anders blijven ideeën als het ware in de lucht hangen. Als er niemand is die op tijd vuur, water of aarde in de mix brengt, zal lucht nog meer gaan domineren en die andere elementen simuleren. M.b.t. vuur wordt er niet impulsief, op basis van een gut-feeling besloten maar worden er hele beslissingsbomen gemaakt en worden alle mogelijke opties meegenomen voordat er iets besloten wordt. Het concept van passie is bekend maar emotioneel en gepassioneerd zijn komt veel minder voor. M.b.t. water wordt wel de verbinding gezocht maar dan op basis van concepten en ideeën maar niet op basis van gevoel en empathie. M.b.t. aarde wordt een beleidsstuk of rapport als uitvoering beschouwd in tegenstelling tot het echte aardse werk namelijk de ideeën in de praktijk uitvoeren. 

Vuur

Steekwoorden: wilskracht, passie, impulsief, eerst doen dan denken, niet loslaten tot je bij  de kern bent, laserfocus, direct, optimist, we doen wat ík wil, competitief, scheiden van onderdelen om tot de essentie te komen.

Als vuur sterk vertegenwoordigd is merk je dat aan snelheid van schakelen tussen verschillende onderwerpen en denkniveaus (abstract, concreet). Voor de buitenstaander voelt het aan als pushen. Conclusies worden snel getrokken op basis van weinig informatie en er wordt niet veel over consequenties nagedacht. Directe actie is belangrijker, liever gisteren dan vandaag. Ook niet voor andere mensen dan de persoon of groep zelf. Problemen via conficten oplossen waarbij emoties vaak hoog opspelen wordt als stimulerend ervaren omdat ‘er tenminste wordt doorgedrongen tot de kern’. 

Eenzijdig vuur leidt tot extremisme, isolatie, destructieve dominantie.

Vuur is vaak dominant bij charismatisch leiders en beslissers die met daadkracht nieuwe ontwikkelingen verder stuwen. Vuur heeft vanuit zijn competitieve aard moeite met het toestaan van andere elementen. Maar die zijn toch echt nodig om tot tastbare resultaten te komen. M.b.t. lucht wordt er nagedacht maar niet erg diep. Soepel denken dient vooral het enthousiasme over snel schakelen via halve ideeën en niet doordenken over die ideeën. Bronnenonderzoek en uitwerken is minder relevant dan impulsen die leiden tot directe actie. M.b.t. water wordt de verbinding gezocht via het conflict en het gevecht en niet via verbinding via invoelend vermogen en harmonie. M.b.t. aarde doet zich de illusie van pragmatisme voor omdat er hard en met veel passie gewerkt wordt maar niet zo gestructureerd, kalm en praktisch als het aarde element zelf.

Water

Steekwoorden: gevoel, verbinding, zacht, vloeibaar en flexibel, voegen naar de situatie, diep contact met anderen, invoelend vermogen. 

Mensen bij wie water sterk vertegenwoordigd is zijn erop gericht niet te kwetsen. Ze verdragen geen harde woorden of ze nu terecht zijn of niet. Ze hechten aan emotionele verbinding met anderen en zoeken de harmonie. Ze voelen zich op hun gemak in gezelschap. Ze kunnen tussen de regels van de inhoud en pragmatiek door processen lezen. Ze kijken door de buitenkant heen en hebben contact met hun onderbewuste. Ze laten beslissingen vaak van hun gevoel afhangen. 

Eenzijdig water leidt tot overgevoeligheid, angstaanvallen, het gevoel van stuurloos zijn.

Het zijn de vragenstellers, adviseurs, coaches die een goed contact met zichzelf hebben. Als water te dominant wordt kun je in een goed gevoel blijven hangen. Maar om voortgang te houden zul je beslissingen moeten nemen (vuur), soms ondankbaar werk moeten doen (aarde) en alternatieve en soms ongemakkelijke scenario’s moeten doordenken (lucht). M.b.t. lucht deelt water de verbinding en het lijkt erop dat je de ander intellectueel begrijpt maar de basis is het gevoel. Je bewaart de goede vrede door mee te gaan met de ander. M.b.t. vuur zal water emoties inzetten als basis voor beslissingen. Maar de (onder)scheidende kwaliteit van vuur ontbreekt. M.b.t. aarde kan het element incasseren en kalm doorgaan waardoor het aards lijkt. Maar het produceert geen tastbare resultaten.

Aarde

Steekwoorden: doen, pragmatisme, nuchterheid, realisme, tastbare zaken, zelfdiscipline, ordening en structuur, volharding, het tastbare.

Als aarde sterk vertegenwoordigd is wordt er vooral gefocust op wat zintuiglijk waarneembaar is. Wat daarbuiten valt wordt snel afgewezen. Er wordt niet veel verder gedacht dan die praktische kant van de werkelijkheid en de korte termijn. Realistisch zijn betekent in dat geval doen wat we altijd al deden en wat we gewend zijn. We denken niet verder dan wat in het verleden mogelijk was. Aan het werk gaan, ‘niet lullen maar poetsen’, een stappenplan exact volgen om de plannen uit te voeren en geduldig doorgaan tot het af is. Voorspelbaarheid en efficiency staan hoog in het vaandel.

Eenzijdig aarde leidt tot tunnelvisie, rechtlijnigheid, botheid.

Aarde is vaak dominant bij vakken waarin het accent ligt op uitvoering. Ook in de uitvoering zal vaak nagedacht moeten worden (lucht voor nodig), zullen beslissingen genomen moeten worden (vuur voor nodig) en zal samengewerkt moeten worden (water voor nodig). Maar als aarde sterk is, bepaalt dat de manier waarop lucht, vuur en water wordt ingezet. M.b.t. lucht wordt er wel gedacht maar het denken wordt beperkt tot wat realistisch (lees: bewezen in het verleden) is. Eenzijdigheid en rechtlijnig denken is het gevolg. M.b.t. vuur worden er beslissingen genomen op basis van efficiency en logica in plaats van op basis van impuls, noodzaak tot experiment. Passie is minder relevant dan of het werkt. M.b.t. water worden contacten niet gebaseerd op gevoel, sympathie of empathie maar of de relatie een pragmatisch doel dient.

Voorbeelden

In onderstaande voorbeelden beschrijf ik een paar situaties en kijk door de bril van de vier elementen om een diagnose te stellen. In de volgende artikelen hebben we het over interventietechnieken om de onderbelichte elementen in te brengen. De vuistregel is dat je een teveel niet oplost door het te onderdrukken. Maar door andere elementen op je vier-elementen-mixer bij te mengen. Net zoals je geen zout uit je soep kunt halen zonder moeilijke ingrepen, maar wel water kunt toevoegen om de verhouding te veranderen.

Voorbeeld 1. Tijdens een bijeenkomst over actieplannen met verkopers is de sfeer goed. Er wordt veel gelachen, speelse en soms botte mannenhumor. Iedereen is extravert, praat mee en is stellig in wat er moet gebeuren. De plannen lijken supersnel tot stand te komen. 

Een overdaad aan vuur en aarde. Je ziet dat de plannen gebaseerd zijn op aannames. De daadkracht is mooi, maar er ontbreekt lucht en wat water.

Voorbeeld 2. Twee collega’s zijn al een tijd bezig met het maken van een rapport. Ze kunnen het prima met elkaar vinden en blijven maar ideeën ontwikkelen. Een lucht/water situatie. Bubbelend water en aan de oppervlakte spatten de bubbels uit elkaar en het leidt niet tot voortgang. Vuur (beslissen en focussen) en aarde (to-do lijstjes met deadlines) zijn nodig.

Voorbeeld 3. Je merkt dat er in het veld hard gewerkt wordt (aarde) maar dat het afdelingsplan blijkbaar niet goed is overgekomen. Misschien is het niet begrepen. Je belegt een vergadering waarin blijkt dat het ze eigenlijk niet zoveel kan schelen al dat papier werk. In het voortraject had je lucht en water (samen nadenken, hun inbreng vragen, hun positie invoelen) moeten toevoegen. En via een gestructureerde beslissingsboom hen mee had moeten laten beslissen (beslissing). Niet over het algemene beleid misschien, maar wel over de concrete invulling.

Diagnose

Je kunt dagelijks oefenen in je vermogen om situaties te lezen met de bril van de vier elementen op. Televisieseries, films, boeken, een situatie in je gezin of met vriendenn of collega’s lenen zich prima om te analyseren wat er aan de hand is. De volgende stappen helpen je om dat te doen.

Stap 1

Kijk eerst naar de bedoeling. Je elementen-mix staat immers in dienst van het energieker en productiever toewerken naar het resultaat. Als je sport moet het vuur veel hoger opgedraaid worden dan wanneer je iemand troost. Daarin zal water de overhand moeten hebben. Vraag je af wat het doel van deze situatie is. Wat is het gewenste resultaat?

Stap 2

Kijk dan naar het gedrag, observeer de sfeer, de werkwijze. Als het proces stagneert, analyseer dan welk(e) element(en) te dominant zijn. Lucht, vuur, water, aarde? Een combinatie van twee of drie? Wat ontbreekt hier? 

Sap 3: Mix de elementen/energieën op de juiste manier

Stap 3

Verzin een manier om het ontbrekende toe te voegen. Doe dat in een vorm die aansluit bij de dominante elementen. Dat is een Trojaans Paard strategie die beter geaccepteerd wordt dan wanneer je het ontbrekende element cold turkey toedient. We gaan in de volgende hoofdstukken per element bekijken hoe dat kan gaan. Alvast een voorproefje over wat je in het eerste voorbeeld hierboven zou kunnen doen. Je brengt lucht en water in in de vorm van vuur en aarde. Dus met focus en structuur. Je geeft ze bijvoorbeeld de opdracht 3 alternatieve opties binnen tien minuten te ontwikkelen (lucht op een vuur/aarde manier ingebracht). Je kunt water inbrengen door een snelle, speelse feedbackronde te laten doen waarin je bijvoorbeeld elkaars kwaliteiten en zwakke punten laat beschrijven via referenties aan bekende historische of moderne figuren.

George Parker
Keynote/Shows-Creatieve Productie-Workshops
george@georgeparker.nl
06 5110 8415