Samenvatting van deel 1-5

In deze serie artikelen leer je, op basis van Taoïstische principes, veranderingspatronen observeren, analyseren en ingrepen doen (of laten) om de verandering of vernieuwing te laten ontwikkelen.  Zowel in je persoonlijk leven en relaties als in je werk. 

De twee vragen die door de serie centraal staan zijn:

  1. Analyse en diagnose: Wat heeft deze situatie nodig om te te ontwikkelen? 
  2. Interventies: In welke vorm ga je dat toevoegen? 

In deel 1 leidde ik je in in de uitgangspunten van de Taoïstische benadering. Onze werkelijkheid is polair van aard. Dat wil zeggen dat je in elke situatie te maken hebt met krachtenvelden (energie) die tegelijk elkaars tegenpool zijn en elkaar nodig hebben zoals de plus- en minpool in het stopcontact, in- en uitademen, yang en yin. Als je de een overdrijft, roep je de ander op.

In deel 2 onderzochten we de omslagpunten in die polaire veranderingsdynamiek. Hoe kunnen we herkennen dat een krachtenveld aan het einde van de levenscyclus is en de tegenkrachten zullen ontwikkelen? Het eenvoudigste antwoord is dat je het voelt aan je theewater. Die geeft je het startsein om te gaan letten op afwijkingen van het normale en wat we verwachten (anomalieën). 

In deel 3 beschreef ik waarom beeldtaal de taal van verandering is. De meeste veranderingen laten zich het beste omschrijven met spreekwoorden en gezegdes, verhalen (sprookjes, romans, films, toneelstukken, mythologie, religie, science fiction en fantasy) en metaforen. 

In deel 4 ging ik dieper in op oerbeelden van veranderingsdynamiek. In detail is elke verandering net zo uniek als ons DNA. Maar als je een beetje uitzoomt zijn er wel overeenkomsten in het soort veranderingen. Ik ging iets dieper in op de twee oer-metaforen van verandering, yin en yang, en hoe je een situatie door die bril kunt bekijken. Waar is teveel van? Wat kun je doen om de tegenpool toe te voegen?

In deel 5 splitste ik yang in twee meer precieze oerbeelden: lucht en vuur. En yin in twee andere: water en aarde. Als je vanuit dat perspectief naar een situatie kijkt heb je een basisinstrument om te analyseren wat er nodig is om uit impasses te komen, conflicten en stagnaties op te lossen. Is er teveel lucht, vuur, water of aarde? Wat kun je toevoegen om de energie weer op gang te krijgen?

Deel 6 – De Trickster: lucht interventies

Basisstappen

We doen vaak onbewust de goede ingrepen omdat we aanvoelen wat ontbreekt en dat instinctief toevoegen. We maken een onschuldig grapje in een situatie die te zwaar wordt en voegen zo de broodnodige lucht toe. Of we krijgen visioenen van een luier-vakantie als we veel te druk zijn en plannen een vrije dag en voegen daarmee aarde toe. Maar soms voelen we wel dat er iets moet gebeuren maar we weten niet wat. 

In delen 1-5 leerde je een diagnose te stellen en de vraag ‘wat heeft deze situatie nodig om te ontwikkelen?’ beantwoorden. Deel 6-9 gaan over hoe je respectievelijk lucht, vuur, water en aarde kunt toevoegen. De algemene lijn bij het doen van die ingrepen is:

  1. Merk de onbalans in energie op en analyseer welk element onderbelicht is (zie vorige hoofdstukken).
  2. Analyseer wat het dominante element is.
  3. Bedenk manieren om het ontbrekende element toe te voegen.
  4. Ontwerp een vorm van interveniëren die aansluit bij het dominante element.

Voorbeelden

Dus stel dat je constateert dat er teveel gepraat en gedacht wordt of dat er meer beleidsplannen gemaakt worden dan dat er actie wordt ondernomen. Lucht is dan dominant. In dat geval is een of meer van de andere elementen onderbelicht. Als er geen prioriteiten gesteld dan ontbreekt vuur. Als er wel veel ideeën zijn maar er wordt nauwelijks naar elkaar geluisterd en je wordt het niet met elkaar eens dan ontbreekt water. Als er wel consensus is en ook keuzes gemaakt zijn maar er worden geen plannen gemaakt en het werk wordt uitgesteld dan ontbreekt aarde.

Het kan ook zo zijn dat er meer elementen dominant zijn. Stel dat er bijvoorbeeld voortdurend gezellig gekletst wordt en ideetjes voortdurend opborrelen (water en lucht zijn dominant). Ook in die situatie kun je analyseren of je kunt helpen door vuur dan wel aarde toe te voegen of een combinatie ervan. Aarde: laten we een praktisch experiment doen en kijken wat werkt. Vuur: we gebruiken een 1-5 sterren systeem om te bepalen wat de belangrijkste ideeën zijn. 

Ik vermijd het beschrijven van alle mogelijke situaties. Dat zou veel te complex worden. Bovendien heb je met het vier-elementen diagnose model en de komende vier hoofdstukken meer dan voldoende aangrijpingspunten om te oefenen in de praktijk. Je zult merken dat je snel je nuances ontwikkelt om te analyseren, diagnosticeren en interveniëren. Dit artikel gaat over lucht-interventies dus ik beschrijf de stappen vanuit dat perspectief.

Stap 1: Constateer de onbalans en analyseer wat ontbreekt

Je gevoel vertelt je wanneer er onbalans is. In Star Wars hebben ze het over ‘a disturbance in the Force’. In het Marvel universum heeft Spiderman het over zijn Spidey-sense. Ik noemde ze al in het eerste artikel en vergeleek het met je theewater. Je merkt dat bijvoorbeeld aan energieverlies, een wee gevoel in je buik, regelmatige irritaties, opstapeling van misverstanden en foutjes.

In dit geval merk je dat er een tekort aan lucht is. Er wordt te weinig doorgedacht over alternatieven, de oplossingen zijn meer van hetzelfde, het zit vast in hetzelfde perspectief, er is gebrek aan originaliteit en frissen nieuwe ideeën, er vinden veel herhalingen van zetten plaats, er is een tekort aan intelligente verantwoording van standpunten.  

Stap 2: wat is het dominante element

Als een van de elementen onderbelicht is, zullen een of meer andere elementen domineren. Het is nodig om te analyseren welke dat is/zijn. Immers, als een van de andere elementen domineert is dat de taal die gesproken wordt. Als je een ander element zomaar toevoegt (in dit geval lucht) kan daar weerstand tegen zijn. Je zult de lucht moeten brengen in de taal die gesproken wordt

Een goede manier om te analyseren welk element domineert is om de situatie in een metafoor uit te drukken. Begin bij wat je voelt en verzin dan een beeldspraak die dat gevoel dekt. Bijvoorbeeld: het is alsof we door dikke stroop wandelen of dit is luchtfietserij of het lijkt hier wel een slagveld of dit is me een beetje teveel flower-power. 

Die beeldspraken zetten je op het spoor van waar de onbalans zit. Dikke stroop duidt op teveel aarde, luchtfietserij zegt het al: teveel lucht, een slagveld duidt op teveel vuur en flower-power is een overdaad aan water.

Stap 3: De Trickster – het lucht element in actie

Je gaat meer lucht toevoegen. Maar wat zijn typische lucht-interventies? De vuistregel voor elke interventie is: word het element dat je wilt toevoegen. In het geval van de lucht word je de karakteristieken die ik in Deel 5 beschreef. 

Reynaert de Vos – archetypische Trickster

De makkelijkste manier om dat te doen is door er een beeld aan te plakken. Het lucht element wordt vertegenwoordigd door een van de rollen van de magiër de Trickster. Als je daar geen beeld bij hebt realiseer je dan dat het archetype van de Trickster in elke cultuur voorkomt. Het zijn de figuren die de bestaande orde uitdagen door die te verstoren vaak met list en bedrog. Ze zien altijd andere perspectieven, zijn creatief en rebels. Denk aan Tijl Uilenspiegel, Reinaert de Vos, Pippi Langkous. Of aan Robin Hood, Anansi in de Caraïbische folklore, Loki. De Joker in Batman en vele trollen op het internet hebben ook die functie maar zijn vaak negatief vervormd. Ze verstoren om het verstoren en niet met de intentie een situatie te verbeteren. Die ontkoppeling doet meer kwaad dan goed.

Als je meer wilt leren over de functie van de Trickster is het boek ‘Trickster makes this world’ van Lewis Hyde een goede ingang. Een van uitgaves heeft als passende ondertitel ‘how disruptive imagination creates culture’. Geen vooruitgang zonder verstoring van vastgeroeste patronen.

Vanuit de houding van de trickster kun je bijvoorbeeld aan de volgende soorten ingrepen denken:

  • Uitzoomen tot een helicopterview en beschrijven welke trends en neigingen je ziet
  • Een karikaturale versie van de huidige situatie beschrijven
  • Vrije associatieoefeningen over de actuele inhoud; individueel, in twee- of drie-tallen of de grote groep
  • De huidige situatie beschrijven vanuit het perspectief van Steven Spielberg, Martin Luther King, Arnold Schwarzenegger, een buschauffeur, een puber, een fan, een trol, etc.
  • Een brainstorm om bovenstaande lijst uit te breiden als reminder dat er andere perspectieven zijn.
  • Scenario-oefening door vier tot zes verschillende mogelijke ontwikkelingen te beschrijven in een verhaal.
  • De advocaat van de duivel: je eigen verhaal helemaal onderuit halen met valide argumenten.
  • De huidige situatie en alles wat er speelt als mindmap weergeven met veel foto’s en tekeningen.
  • De best passende metafoor verzinnen voor de huidige situatie. Vraag je af hoe je het daarin zou oplossen en vertaal naar de praktijk. 

Alles wat te maken heeft met soepel denken, van perspectief wisselen, verder kijken dan je neus lang is, creatief denken is een lucht-interventie.

Stap 4: een vorm vinden om de interventie te doen

Plan je interventies om een volgende stap te nemen

Als je een interventie of werkvorm hebt gevonden die je bevalt gebruik je je kennis uit stap 2 om een manier te vinden die te introduceren. Het gaat daarbij niet zozeer om de inhoud van de interventie als wel om de stijl. Ik herhaal de karakteristieken uit Deel 5 om je op gang te helpen.

Steekwoorden voor vuur: wilskracht, passie, impulsief, eerst doen dan denken, niet loslaten tot je bij de kern bent, laserfocus, direct, optimist, we doen wat ík wil, competitief, scheiden van onderdelen om tot de essentie te komen.

De lucht-interventies zullen dus strak en zonder omhaal gebracht moeten worden. Eenduidige, heldere instructie, tijdslimieten, een duidelijke rolverdeling, directief.

Steekwoorden voor water: gevoel, verbinding, zacht, vloeibaar en flexibel, voegen naar de situatie, diep contact met anderen, invoelend vermogen. 

De lucht-interventies zullen gebracht moeten worden in de vorm van voorstellen, empatisch herhalen wat je gehoord hebt en dat je voorstel daarop aansluit, oogcontact maken met anderen, meebuigen met de sfeer.

Steekwoorden voor aarde: doen, pragmatisme, nuchterheid, realisme, tastbare zaken, zelfdiscipline, ordening en structuur, volharding, het tastbare.

De lucht-interventies zullen op een nuchtere manier gebracht moeten worden. Met dezelfde helderheid als bij vuur maar met minder passie. Draag redenen aan waarom het volgende logisch is. Bijvoorbeeld door een tijdlijn te tekenen en te beschrijven wat er gebeurd is en dat je voorstel een praktische volgende stap is. Of zeg ‘gelet op de tijd lijkt het me verstandig dat’, ‘gezien het energieniveau is het goed om’.

Lucht via Vuur, Water of Aarde

Oefening baart kunst

De Nar vervult de rol van de Trickster

Oefen de Trickster in jezelf door comedians te kijken, kunstenaars te bestuderen, dit filmpje van David Bowie te bekijken of andere creatieve dwarsliggers te observeren. Spiegel hun gedrag om de Trickster in jezelf wakker te maken.

En blijf doorgaan met het ‘lezen’ van eenvoudige situaties. Je traint je analysevermogen en je leert de natuur en vele uitingsvormen van de vier basis-energieën/elementen beter begrijpen. Bovendien oefen je ook daarmee je eigen vermogen tot ‘shapeshiften’ in een ander element. En dat staat aan de basis van effectieve transformerende interventies.

George Parker

Spreker/Shows-Creatief Producent Verandering-Workshops
george@georgeparker.nl
06 5110 8415