Samenvatting

In deze serie artikelen leer je, op basis van Taoïstische principes, veranderingspatronen observeren, analyseren en ingrepen doen (of laten) om de verandering of vernieuwing te laten ontwikkelen.  Zowel in je persoonlijk leven en relaties als in je werk. 

De twee vragen die door de serie centraal staan zijn:

1. Analyse en diagnose: Wat heeft deze situatie nodig om te te ontwikkelen? 
2. Interventies: In welke vorm ga je dat toevoegen? 

Samenvatting deel 1-7

In deel 1 leidde ik je in in de uitgangspunten van de Taoïstische benadering. Onze werkelijkheid is polair van aard. Dat wil zeggen dat je in elke situatie te maken hebt met krachtenvelden (energie) die tegelijk elkaars tegenpool zijn en elkaar nodig hebben zoals de plus- en minpool in het stopcontact, in- en uitademen, yang en yin. Als je de een overdrijft, roep je de ander op.

In deel 2 onderzochten we de omslagpunten in die polaire veranderingsdynamiek. Hoe kunnen we herkennen dat een krachtenveld aan het einde van de levenscyclus is en de tegenkrachten zullen ontwikkelen? Het eenvoudigste antwoord is dat je het voelt aan je theewater. Die geeft je het startsein om te gaan letten op afwijkingen van het normale en wat we verwachten (anomalieën). 

In deel 3 beschreef ik waarom beeldtaal de taal van verandering is. De meeste veranderingen laten zich niet goed omschrijven door abstracte woorden, maar kunnen korter en beter beschreven worden met spreekwoorden en gezegdes, verhalen (sprookjes, romans, films, toneelstukken, mythologie, religie, science fiction en fantasy) en metaforen. 

In deel 4 ging ik dieper in op oerbeelden van veranderingsdynamiek. In detail is elke verandering net zo uniek als ons DNA. Maar als je een beetje uitzoomt zijn er wel overeenkomsten in het soort veranderingen. Ik ging iets dieper in op de twee oer-metaforen van verandering, yin en yang, en hoe je een situatie door die bril kunt bekijken. Waar is teveel van? Wat kun je doen om de tegenpool toe te voegen?

In deel 5 splitste ik yang in twee meer precieze oerbeelden: lucht en vuur. En yin in twee andere: water en aarde. Als je vanuit dat perspectief naar een situatie kijkt heb je een basisinstrument om te analyseren wat er nodig is om uit impasses te komen, conflicten en stagnaties op te lossen. Is er teveel lucht, vuur, water of aarde? Wat kun je toevoegen om de energie weer op gang te krijgen?

Met deel 6 begon ik een serie van vier artikelen over hoe je het ontbrekende element toevoegt en de eerste ging over lucht interventies. Oftewel het toevoegen van ideeën door creatief denken. Ik introduceerde de Trickster als hulpbeeld.

In deel 7 behandelde ik vuur interventies en het archetype van de Tovenaar. 

Deel 8 – Het Orakel: Water interventies

Basisstappen

Ik herhaal bij elk van deze vier artikelen over interventies de basisstappen. 

Wees je bewust dat we vaak onbewust de goede ingrepen doen, omdat we aanvoelen wat ontbreekt en dat instinctief toevoegen. We ondernemen actie als we merken dat iets stagneert, we nemen rust als we ons te druk maken (of worden ertoe gedwongen door bijvoorbeeld een griepje), we voelen als het tijd is voor wat meer luchtigheid en maken een grapje. Maar soms zijn situaties complex of conflictueus en hebben we instrumenten nodig om te doorzien wat nodig is om een volgende stap te nemen.

In delen 1-5 leerde je een diagnose te stellen en de vraag ‘Wat heeft deze situatie nodig om te ontwikkelen?’ beantwoorden. Deel 6-9 gaan over hoe je respectievelijk lucht, vuur, water en aarde energie en activiteit kunt toevoegen aan de situatie om die weer in balans te krijgen. De algemene lijn bij het doen van die ingrepen is:

1. Merk de onbalans in energie op en analyseer welk element onderbelicht is (zie vorige hoofdstukken).
2. Analyseer wat het dominante element is.
3. Bedenk manieren om het ontbrekende element toe te voegen.
4. Ontwerp een vorm van interveniëren die aansluit bij het dominante element.

Voorbeeld

Stel dat je constateert dat mensen het niet eens kunnen worden, dan is het waarschijnlijk zo dat het vuur element dominant is. Vuur is immers het element van tot de kern komen en van focus. Als je daar teveel van heb zit je klem in die kern en focus wordt fixatie. Met als gevolg een conflict omdat je nooit buiten je eigen perspectief kunt kijken. 

Lucht in de vorm van ideeën toevoegen kan gevaarlijk zijn omdat beide partijen zoeken naar meer ideeën die passen bij hun standpunt. Het toevoegen van aarde (nuchterheid, pragmatisme, consequenties van daden incalculeren) is een optie. In dit hoofdstuk richten we ons op het toevoegen van water. Water helpt de partijen weer te voelen, voegt zachtheid toe en vanuit die empathie creëer je de mogelijkheid om het perspectief van de ander te zien. Als je daarna lucht (ideeën) toevoegt dan ontwikkelen zich ideeën in wederzijds belang in plaats van meer van dezelfde ideeën in je eigen belang. 

Stap 1: Wat ontbreekt er?

Je voelt het aan je theewater.

Ik herhaal een alinea uit het vorige hoofdstuk: “Je gevoel vertelt je wanneer er onbalans is. In Star Wars hebben ze het over ‘a disturbance in the Force’. In het Marvel universum heeft Spider-Man het over zijn Spidey-sense. Ik noemde ze al in het eerste artikel en vergeleek het met ‘je voelt het aan je theewater’. Je merkt dat bijvoorbeeld aan energieverlies, een wee gevoel in je buik, regelmatige irritaties, opstapeling van misverstanden en foutjes.”

 In dit geval merk je dat er een tekort aan water is. Te weinig water betekent een gebrek aan contact. Dat kan variëren van langs elkaar heen praten zonder het op te merken tot weerzin tegen contact maken en een compleet gebrek aan empathie. Daardoor wordt er alleen maar informatie gezonden maar nooit uitgewisseld. Laat  staan dat er nieuwe mengvormen van informatie ontstaan.

Stap 2: wat is het dominante element?

Als er een tekort aan water is, domineren een, of meer, andere elementen. Het is nodig om te analyseren welke dat is/zijn omdat je daarbij wilt aansluiten als je water toevoegt. Als je water op een water-manier toevoegt is het natuurlijk mogelijk dat de noodzaak direct herkend wordt. Maar het kan ook zijn dat de groep zo hard bezig is met het dominante element dat er weerstand is tegen wat ze missen om de balans te herstellen. Het is altijd raadzaam om aan te sluiten bij de sfeer en toon waarin de groep op dat moment communiceert. Vanuit het spiegelen van die sfeer en toon kun je langzaam water toevoegen en zo bijsturen.

Een goede manier om te analyseren welk element domineert, is om de situatie in een beeldspraak uit te drukken zoals ik Deel 3 beschreef. Begin bij wat je voelt over deze situatie. Vergelijk het dan met met een situatie die datzelfde gevoel oproept. 

Als een situatie benauwd aanvoelt roept dat misschien het beeld van verstikking op, alsof je levend begraven wordt. De kans is groot dat aarde het dominante element is; traagheid, zwaarte, teveel structuur en te weinig luchtigheid. Of als het gehaast voelt roept dat mogelijk een beeld op van een sprinter op een atletiekbaan. Waarschijnlijk is vuur het dominante element; veel enthousiasme, energie en een sterke focus en geen tijd om even stil te staan en te reflecteren.

In Deel 5 kun je de karakteristieken van de vier elementen terugvinden. In de twee voorbeelden (het benauwde dan wel het gehaaste gevoel) zul je de eigenschappen van aarde en vuur herkennen.

Stap 3: Het Orakel – het water element in actie 

In deze situatie constateer je een tekort aan water en dat ga je toevoegen. Wat zijn typische water-interventies? De vuistregel voor elke interventie is: word het element dat je wilt toevoegen. Geef je gedrag, taal, toon, hulpmiddelen een vorm die mensen in contact met water brengt.

 Lees het water-deel in Deel 5 na om daar weer beeld en gevoel bij krijgen. Dat is ook het gevoel waar je op uit bent in de groep. De steekwoorden zijn: gevoel, verbinding, zacht, vloeibaar en flexibel, voegen naar de situatie, diep contact met anderen, invoelend vermogen, onder de oppervlakte van het zichtbare kijken.

Roep de beelden en eigenschappen die daar staan beschreven op in je hoofd. Want het beelden zijn een zeer effectieve manier om stemmingen op te roepen en je energie te sturen. Als je zelf water voelt, stuurt je daarmee de groep ook in die richting.

Het Orakel van Delphi

Het water element wordt vertegenwoordigd door de een van de vier rollen van de magiër: het Orakel. Bij dat archetype kun je denken aan bijvoorbeeld het Orakel van Delphi. Daar gingen mensen naar toe als ze in de problemen zaten of schijnbaar onoplosbare dilemma’s hadden. Ze kregen geen praktische antwoorden op hun vragen maar metaforische antwoorden. Die zijn specifiek genoeg om richting te geven maar niet zo specifiek dat ze een marsroute uitstippelden.  

Dat is hoe water moet werken. Want bij specifieke antwoorden volg je, zonder na te denken, de instructies. Bij metaforische antwoorden moet je reflecteren op hoe je dat precies moet interpreteren in jouw situatie. Die introspectie is een water-actie. En of het nu het Orakel van Delphi is, tarot-kaarten, de I Tjing of een coach of adviseur, de drie ingrediënten zijn altijd: 

1. Je vraag of dilemma.
2. Het antwoord.
3. Je interpretatie van dat antwoord. 

Waterinterventies

Om water interventies te doen is het een goed idee om kennis te maken met orakel-systemen. Ik heb bijvoorbeeld mijn Kleine Boek van de Creativiteit en ook mijn CreatieSpel met 78 inzichts-kaarten geschreven als orakels. Je concentreert je op je vraag, slaat het boekje ergens open of trekt een kaart. Die zet je aan tot een beter begrip van je vraag of wijst naar een oplossingsrichting. Je eigen vraag kadert het antwoord. Dus dezelfde kaart krijgt een andere betekenis afhankelijk van de vraag die je stelt. Dat wonderlijke verschijnsel betekent dat het antwoord automatisch al een betekenis voor je heeft doordat je je vraag erin weerspiegelt ziet. Dat weerspiegelen zodat je jezelf en wat je on(der)bewust bezig houdt beter kunt zien is de kerneigenschap van water interventies. 

Zoek ook naar voorbeelden van mensen die dat soort effecten op je hebben en je helpen jezelf beter te begrijpen. Dat kunnen goede vrienden zijn die je de juiste vragen stellen om je te helpen naar binnen te kijken en te reflecteren. Of filosofen, sprekers en adviseurs die dat doen. Maar het kan ook zijn dat fictieve figuren zoals Yoda uit Star Wars, of romans je helpen even verder te kijken dan je neus lang is.

Het toevoegen van het water-element betekent dat je aan het werk gaat met wat onder de  drie-dimensionale werkelijkheid gebeurt. Je grijpt aan op emoties en de onbewuste en onderbewuste denkbeelden waar ze uit voortvloeien. Je kijkt naar energieniveaus. Je let niet zozeer op wat mensen tegen elkaar zeggen maar naar de toon en de sub-teksten (dat wat niet wordt gezegd maar via wat je zegt wel uit je tekst kan worden opgemaakt).

Je kunt bijvoorbeeld aan ingrepen denken die het onzichtbare bespreekbaar maken:

• Dóórvragen naar achtergronden.
• Vragen naar wat iemand voelt bij wat er gezegd of gedaan wordt.
• Beeldspraken introduceren die de emoties of het proces beschrijven en checken of iedereen dat ook zo voelt (“Dit lijkt op…. Hebben jullie dat gevoel ook?”).
• Mensen in 2- of 3-tallen laten reflecteren op het verloop van het proces.
• Een suggestie doen voor de volgende stap in het proces maar de beslissing helemaal aan de groep/een coachee overlaten: “Hoe lijkt het jullie/je om…?”
• Een korte break nemen om afstand te nemen van bijvoorbeeld een verhitte (dominant vuur), een zweverige (dominant lucht) of een rechtlijnige (dominant aarde) discussie en mensen bij hun gevoel en bij elkaar te laten komen tijdens een kop koffie. 

Stap 4: een vorm vinden om de interventie te doen

Als je een interventie hebt gevonden die je bevalt gebruik je je kennis uit stap 2 om een manier te vinden die te introduceren. Het gaat daarbij niet zozeer om de inhoud van de interventie als wel om de stijl. Ik herhaal de karakteristieken uit Deel 5 om je te helpen een manier te vinden die aansluit bij het dominante element.

Steekwoorden voor lucht: (soepel) denken, verbeelding, eindeloos veel mogelijkheden en perspectieven, snelheid, associatief vermogen, beschouwen, analyseren, behoefte aan afwisseling, eerst denken dan doen.

Als lucht dominant is dan breng je je water-interventie in een lucht-stijl. Bijvoorbeeld door een appèl te doen op hun denkkracht en creativiteit: “Laten we even analyseren wat er gebeurt in het proces want ik heb het gevoel dat we langs elkaar heen praten. Neem een paar minuten om dat individueel te doen. Daarna bespreken we het.” Je vraagt ze om te voelen en in het gesprek contact te maken met elkaar (water) op een manier die gebruik maakt van het dominante element. 

Steekwoorden voor vuur: Steekwoorden: wilskracht, passie, impulsief, eerst doen dan denken, niet loslaten tot je bij de kern bent, laserfocus, direct, snel, optimist, we doen wat ík wil, competitief, scheiden van onderdelen om tot de essentie te komen.

Als vuur dominant is dan breng je water-interventies met gezag, precisie en heldere instructies. Dus bovenstaand voorbeeld klinkt dan als: “Uitstekende en productieve discussie. Maar voor iedereen zijn keutel legt zonder enig verband gaan we de boel bij elkaar brengen. Hier zijn geeltjes, schrijf op elk daarvan een idee dat langs kwam, plak het op dit whiteboard. Daarna zullen we ze ordenen.”

Je dwingt ze tot et toevoegen van water door samen te werken, elkaars ideeën te zien en verbanden te zien. Maar je doet het op een vuur-manier.

Steekwoorden voor aarde: doen, pragmatisme, nuchterheid, realisme, tastbare zaken, zelfdiscipline, ordening en structuur, volharding, het tastbare.

Als aarde dominant is en water onderbelicht, dan breng je balans door ze bijvoorbeeld een tijdlijn van de gebeurtenissen en ontwikkelingen tot nog toe te tekenen. Laat ze dat samen doen. En vraag ze om er samen naar te kijken en te analyseren waar je tijd-, energie-, geld- of andere soorten winst kunt behalen. Je laat ze in het proces water (samenwerking, reflectie) ervaren maar op een constaterende, aardse manier.

Water via Lucht, Vuur of Aarde

Net zoals de vorige keren is je dagelijks leven een prima trainingsveld. Relaties met mensen zijn er altijd. Of het nu tijdens het boodschappen doen is, met vrienden, een partner, je kinderen of op het werk, je kunt er altijd naar de bril van de Tao van Verandering naar kijken. Er hoeft ook geen probleem te zijn om te spelen met het toevoegen van elementen. Doe lucht-, vuur-, water- of aarde-interventiejes en onderzoek hoe een situatie zich ombuigt in een andere richting.

Je zult steeds beter worden in het herkennen van het profiel van een situatie, welke elementen dominant zijn of juist te weinig aanwezig zijn. En je traint jezelf spelenderwijs om van bewust onbekwaam, via bewust bekwaam naar onbewust bekwaam te ontwikkelen.

George Parker

Spreker/Shows •  Creatief Producent Verandering • Workshops
george@georgeparker.nl
06 5110 8415