Samenvatting van deel 1, 2 en 3

In deze serie artikelen leer je, op basis van Taoïstische principes, veranderingspatronen observeren, analyseren en ingrepen doen (of laten) om de verandering of vernieuwing te laten ontwikkelen.  Zowel in je persoonlijk leven en relaties als in je werk. 

De twee vragen die door de serie centraal staan zijn:

1. Wat heeft deze situatie nodig om te te ontwikkelen? Het analyseren van een situatie en de veranderingsdynamiek.
2. In welke vorm ga je dat toevoegen? Ingrepen ontwerpen en uitvoeren om die ontwikkeling te laten plaatsvinden.

Deel 1: De polaire aard van de realiteit

In deel 1 leidde ik je in in de uitgangspunten van de Taoïstische benadering. Onze werkelijkheid is polair van aard. Alles is een vorm van energie met twee tegengestelde en tegelijk complementaire polen. Als een pool teveel de nadruk krijgt, wordt automatisch de andere pool opgeroepen. Als we de noodzaak tot verandering negeren, zal de realiteit zelf ingrijpen en niet altijd even zachtzinnig.

Deel 2: Omslagpunten herkennen 

In deel 2 onderzochten we de omslagpunten in die polaire veranderingsdynamiek. Meestal voelen we omslagpunten aan (aan ons theewater of Spidey sense) en doen automatisch de goede ingrepen. Maar soms verzetten we ons met als gevolg dat we geen sturing meer hebben. Vroege waarschuwingssignalen doen zich voor in de vorm van afwijkingen van het normale (anomalieën). Als we op stemmingsveranderingen, onverklaarbare irritaties,

regelmatige misverstanden, opstapeling van foutjes letten kunnen we veranderingen onderkennen en op tijd ingrijpen. 

Deel 3: De taal van verandering

Het herkennen van omslagpunten is al lastig. Maar het herkennen van de aard van de verandering is nog moeilijker. In deel 3 leidde ik je in in dat we voor het waarnemen van veranderingen onder de oppervlakte van de letterlijke, concrete gebeurtenissen moeten kijken. Om die onderliggende en vaak ongrijpbare dynamiek te beschrijven hebben we beeldspraken. We vinden oneindig veel metaforen voor soorten verandering in bijvoorbeeld gezegdes, spreekwoorden, sprookjes, romans, films, toneelstukken, mythologie, religie, science fiction en fantasy.

Deel 4: Oerbeeldspraken

In dit deel ga ik dieper in op oerbeeldspraken met betrekking tot de aard van veranderingen. Ik begin met een inleiding en korte herhaling over waarneming van veranderingen. Daarna ga ik in op twee oer-beeldspraken: Yin en Yang. Ik eindig met een korte beschrijving van de vier elementen, lucht-vuur-water-aarde. In deel 5 werk ik ze verder uit als diagnose instrument.

Gebeurtenissen > Patronen > Onderliggende verandering 

Afstand van het moment

“Van achteren kijk je een koe in zijn gat,” zei mijn vader altijd. De sjieke variant komt van de Deense filosoof Kierkegaard: “Het leven wordt vooruit geleefd en achteruit begrepen.” Dat is in elk geval voor een deel waar. Want als je terugkijkt heb je afstand van de emoties, van de waan van de dag en van je eigen gedrag en je manier van denken. Je kunt ernaar kijken alsof je naar het gedrag van een vreemde kijkt. Het verschil is dat je ook kennis hebt van wat zich aan de binnenkant afspeelde: wat je voelde, wat je dacht, welke redenen achter je gedrag zaten.

Die afstand helpt om los te komen uit de soms vernauwende invloed van de emoties van het moment. Waar ons gedrag in de situatie misschien gestuurd werd door bijvoorbeeld haast, irritatie, enthousiasme, onzekerheid en dergelijke, kunnen we met afstand alles relativeren. De emoties zijn tot rust gekomen en we zijn we veel beter in staat om patronen en onderliggende trends te zien. Bovendien kunnen we beter beoordelen wat handig is om te doen in zo’n situatie. 

Daarom staan de beste stuurlui aan wal. Ze hebben afstand en overzien de situatie en wat nodig is beter dan de stuurlui aan boord. Als ze zelf aan het roer zouden staan zouden ze die helderheid niet hebben. Vergelijk het met als je teveel snacks eet. Als je de volgende dag terugdenkt aan een gezellige avond en je voelt dat je teveel nootjes, chips, toastjes hebt gegeten, neem je je voor om de volgende keer je inname in de gaten te houden. Tot die snacks voor je staan en dan verandert je beoordelingsvermogen. Je hoort misschien nog een echo van je voornemen maar je wordt door de emotie van het moment verleid.

Dus het is logisch dat we het leven achteruit begrijpen. Maar dat we het leven vooruit leven betekent niet dat we overgeleverd zijn aan het lot. Ik geef direct toe dat ik soms zevenenveertig keer iets moet meemaken voor ik betere keuzes kon maken. Want gewoontes zijn hardnekkig en de verleidingen van teveel snacks of tijdelijk enthousiasme ergens voor zijn soms groot. Maar het is wel degelijk mogelijk om boven onszelf uit te stijgen en in te grijpen op hoe ons leven verloopt. 

Om door te krijgen wat er nodig is in een bepaalde situatie, moeten we leren op drie niveaus te observeren:

• Gebeurtenissen: voorvallen en situaties
• Patronen: een serie soortgelijke gebeurtenissen
• Onderliggende energieën, stemmingen, neigingen of onbewuste gedachten waaruit die patronen en gebeurtenissen voortkomen.

Patronen herkennen: storyboarding

Om patronen te herkennen moeten we boven losse gebeurtenissen uitstijgen. Met een gebeurtenis bedoel ik een voorval of een situatie. Let op! Die voorvallen of situaties kunnen zichtbaar voor iedereen zijn. Maar ik bedoel er ook gedachten, emoties en gevoelens mee. Het hebben van een gedachte is ook een gebeurtenis. Als een soortgelijke gedachte zich regelmatig voordoet, vormt dat een denkpatroon. 

Ons leven is een aaneenrijging van concrete gebeurtenissen die in elkaar overvloeien. Om ons bewust te worden van onze patronen kunnen we losse gebeurtenissen in kaart brengen door ze te noteren als stripalbum plaatjes. Beperk je tot herkenbare sleutelmomenten. Elke plaatje is een herkenbaar, apart moment in je dag. Als je al die sleutelmomenten achter elkaar zet, kun je het verhaal van je dag begrijpen zonder dat je alle tussenmomenten nodig hebt. 

Voorbeeld

Patronen

De eerste gebeurtenis is bijvoorbeeld een plaatje met jou in bed. Op het tweede plaatje sta je naast je bed en zie je op je smartphone hoe laat je bent opgestaan. Misschien volgt er een plaatje van een ochtend-workout, eentje van douchen, je ontbijt, op de fiets onderweg, etc. In de gedachtenwolkjes kunnen opvallende gedachten staan. Bijvoorbeeld  onder de douche denk je aan een moeilijk gesprek van die dag en visualiseert wat je daar wilt zeggen. Later in je stripalbum verbeeld je het gesprek, sleutelzinnen en ook hoe je terugdenkt aan de douche en wat je je voorgenomen had.

Door je je dag op die manier voor te stellen, neem je afstand van je emoties en gedachten. Dat werkt nóg beter als je het omgekeerd doet omdat je dan de opbouw van emoties vermijdt. Je kunt bij het maken van zo’n storyboard de hele dag in kaart brengen. Maar bij het observeren van veranderingen focus je op de gebeurtenissen die relevant zijn voor de verandering die je wilt onderzoeken. 

Stel dat je bijvoorbeeld die afspraak vergat. Die gebeurtenis is dan deel van het stripalbum van gisteren. Dat kan toeval zijn. Maar als je de storyboards van een aantal weken doorkijkt zie je dat je al vijf afspraken vergeten bent. Meerdere soortgelijke gebeurtenissen vormen een patroon. 

Er zijn vele patronen zoals bijvoorbeeld elke dag slapen. Maar het vergeten van afspraken is een afwijking van het normale of een anomalie zoals ik het in deel 2 noemde. Temidden van alle andere gebeurtenissen beginnen die op te vallen. 

Van patronen naar onderliggende veranderingen

Dan is het tijd voor een diepere analyse. Wat veroorzaakt dit? Je kijkt je storyboards na en vergelijkt de momenten waarop je een afspraak vergat. Wat gebeurde ervoor? Wat voelde je toen je de afspraak maakte? Wat deed je nadat je de afspraak maakte? Zit er een patroon in wat voor soort afspraken je vergeet? Wat was de reden voor al die afspraken en vond je ze echt belangrijk? Verheugde je je er echt op toen je ze maakte?

Misschien komen we tot de conclusie dat we die afspraken echt wilden maken maar dat we een beetje teveel hooi op onze vork genomen hebben. We zijn slordig geworden omdat ons hoofd te vol zit. Teveel hooi op je vork is het soort beeldspraak waar ik het in deel 3, ‘De taal van verandering’ over had. We beschrijven  een gevoel in een beeld dat hetzelfde gevoel oproept. Ook bij anderen waardoor het een prima manier van communiceren is. 

Maar het is ook de start van bijsturen. Je verbeeldt een passende metafoor op wat je voelt zoals ‘te veel hooi op je vork hebben’. En je fantaseert over hoe je het probleem in dat beeld zou oplossen. Bijvoorbeeld door kleinere porties hooi op je vork te nemen. Of geen vork en menskracht te gebruiken maar een machine. Of door extra hulp in te roepen. Of meer spierkracht en uithoudingsvermogen te ontwikkelen. Daarna vertaal je die oplossingen naar je praktijk. Spierkracht kan vertaald worden naar efficiënter werken bijvoorbeeld. Kleinere porties kan betekenen dat je taken afstoot. 

Ik ga daar later in deze serie dieper op in. Voor nu richten we ons op het zien van patronen en onderliggende bewegingen. De meest elementaire beeldspraken zijn de twee oer-energieën: Yin en Yang.

 Yin en Yang

Je kent die twee oerbeeldspraken je al en in deel 1 heb ik ze beschreven als de twee basis-energieën van het Taoïsme. Omdat ze in ons zijn ingebakken is het leuk om te kijken wat je instinctief al weet van ze. Doe deze korte oefening voor je verder leest om jezelf te testen. 

Wat zijn je associaties met Yin? Noem stemmingen, situaties, eigenschappen, typen gedrag waarvan je denkt dat ze horen bij de Yin-energie.

Doe hetzelfde voor de Yang-energie.

Zelfs beginners die de begrippen niet kennen hebben maar een klein zetje nodig om te begrijpen wat bij beide polen hoort.

Lees de volgende woorden: donker, passief, onder, stilte, het onbekende, koud, chaos, zacht, non-lineair, emotioneel, intuïtie, negatieve lading, luisteren, uitademen, het vrouwelijke (niet de vrouw!). Dat zijn voorbeelden van de Yin kant.

De volgende woorden horen bij Yang: licht, actief, boven, beweging, het bekende, warm, orde, hard, lineair, logisch, rationeel, positieve lading, praten, inademen, het mannelijke (niet de man!). 

Het veranderen van je energie/stemming

Het lezen van een serie woorden helpt je om in de Yin of Yang stemming te komen. Je roept als het ware een andere energie op. Dat is een mentale oefening. Maar je kunt een nog grotere invloed uitoefenen op je stemming als je er een fysieke oefening van maakt. Je zult merken dat je emoties sterker beïnvloedt worden als je de volgende stappen neemt.

 De eenvoudigste manier om uit je hoofd te komen is het hardop voorlezen van de woorden aan jezelf.

Je kunt nog meer vorm geven aan de worden door er beelden aan toe te voegen. Een beeld zegt meer dan duizend woorden en heeft dus een sterkere invloed. Visualiseer die beelden of zoek er foto’s bij. Omdat onze hersenen niet veel verschil maken tussen fictie en feit maakt het niet uit of je reële beelden voor je ziet of fantasiebeelden. We produceren soortgelijke, fysiologische en psychologische, reacties onder invloed van een wensbeeld van een vakantie als wanneer we ons echt in die situatie bevinden. Sterker nog. Soms roepen fantasiebeelden zelfs heftiger reacties op. 

Dus bij licht en warmte zoek je afbeeldingen van bijvoorbeeld de zon of een kampvuur. Maar bij logica en rationeel kun je je misschien een fantasiefiguur als mister Spock uit Star Trek voorstellen. Je kunt bij het onbekende denken een de grotten van Cirith Ungol uit Lord of the Rings. Maar ook aan een blind date bijvoorbeeld.

Dat zijn al ingrepen die je stemming veranderen van Yin naar Yang en omgekeerd. Nog sterker is het als je er fysieke actie aan toevoegt of er materieel uiting aan geeft. Je kunt donker uitspelen door je ogen dicht doen of je op het toilet te gaan zitten en de deur dicht te doen met het licht uit. Bij koud kun je je handen wassen of een koude douche nemen. Bij passief kun je in bed gaan liggen of niksen.

Speel het uit

En als je de actieve Yang energie wilt oproepen kun je gaan sporten. Als je in een rationele stemming wilt komen kun je een maandplanning in tabellen en schema’s maken. Je kunt je afvragen hoe mister Spock zou reageren in een vergadering en dat naspelen. Daardoor voeg je dat soort Yang energie toe.

In het geval van het vergeten van afspraken ben je misschien tot de conclusie gekomen dat je teveel hooi op je vork hebt genomen. Oftewel je hebt teveel de nadruk op Yang energie gelegd. Het is dus logisch dat dat vraagt om een dosis Yin energie op enig moment. Hoe vroeger je waarneemt dat je te actief bent, des te makkelijker is het om een portie van de Yin energie toe te voegen. Meestal corrigeer je dat instinctief. Maar als je al vijf keer een afspraak bent vergeten is het misschien te ver gegaan.

Oefening baart kunst

Klassieke database

Je kunt jezelf helpen door regelmatig je ‘database’ aan woorden, metaforen, foto’s en acties op beide oer-energieën uit te breiden. Verzamel ze in een logboek. Oefen met het waarnemen van situaties waarin anderen zitten. Dan heb je automatisch meer afstand en kunt beter patronen zien en aanvoelen wat er nodig is, meer Yang of meer Yin energie. En hoe je dat in de praktijk zou kunnen toevoegen.

Je zult merken dat je snel beter wordt in het observeren van wat onder de oppervlakte gebeurt. Zoals ik vaker zeg, dat doe je al automatisch en je corrigeert jezelf van nature. Als je moe bent (Yang is uitgewerkt), ga je rusten (Yin). Als je een tijd in de zon hebt gelegen zoek je de koelte op. Als je een tijd zeer gestructureerd gedacht hebt is het tijd voor emotie, humor, absurde dingen bijvoorbeeld.

Vier elementen

De volgende keer splitsen we Yin en Yang ieder in twee delen. Aarde en water aan de Yin kant. En lucht en vuur aan de Yang kant. Doe dezelfde oefening als hierboven en vraag jezelf af: wat voor associaties heb ik bij elk van die vier elementen? Welk gevoel en beelden heb je bij lucht? Wat roept het beeld vuur bij je op? Als je aan water denkt, welke situaties en metaforen borrelen dan op? En waar denk je aan bij aarde?

Als een proces stagneert of over de kop gaat, kijk je naar de gebeurtenissen. Je achterhaalt de patronen en analyseert welke energie die situatie nodig heeft om in balans te komen: lucht, vuur, water of aarde? Je kijkt ernaar alsof het ingrediënten in een maaltijd zijn en doet ingrepen om die energie toe te voegen. In het volgende deel lees je hoe je met dat instrument om kunt gaan.

George Parker
Creatief Producent Verandering & Innovatie

Inspiratieshows-Online Events-Advies en begeleiding-Echte Masterclasses
george@georgeparker.nl
06 5110 8415